Бундан
олдингисини
ўқиш учун шу
ерга босинг! Давоми
:
14.
Нью Йоркда
содир
этилган 2001 йил 11
сентябр портлашлари
ҳақида
мухолиф
фикрлар.
14.1
Руссиялик
тадқиқотчилар
АҚШ даги ҳужумларни
Бин Лодин
уюштирмаганига
далиллар
топишди.
Усома
бин Лодин 11
сентябр куни
АҚШ да содир
этилган ҳужумларни
амалга
оширган
ташкилотни
бошқарган
бўлиши
мумкин эмас. Ушбу
фикр ни
Руссия
терроризм
профилактикаси
Институтининг
директори
Михаил Фершт
душанба куни (25.12.01)
Москвада
ўтказилган
матбуот
анжума нида
билдирди.
Унинг
айтишича, тадқиқот
давомида Бин
Лодиннинг
араб
телевидениесидан
қилган
чиқишлари
ўрганиб чиқилган.
"Интер факс"нинг
хабар
беришича, тадқиқотчи
ўзи қўллаган
услубини
"дистанцион
психодиагностика"
деб
тушунтирди.
Ферштнинг
тахминига
кўра, 11
сентябр ҳужумларини
"дунёдаги
етакчи
махсус хизматлар
ва матбуотга
номаълум
бўлган жуда
махфийлаштирилган
ташкилот"
уюштирган.
Ушбу тахмин қилинаётган
ташкилотнинг
раҳбари
"улкан ақл
коэффицентига
эга", деди
жумладан
Фершт”. Қизиги
шундаки,
бундай
фикрни биз 11.09.01
куниёқ
айтгандик.
[Ўша машҳум
воқеа содир
бўлган
кунлари, айниқса
11-13 сентябр
кунлари АҚШ
президенти Ж.
Буш воқеаларнинг
асосий
жиноятчисини
Усома бин Лодин
деб
атаганиданоқ
менга
Америкадан
телефон қилишиб,
“Бу нима, бу
Бин Лодин
деганлари
нималар қилаяпти
ўзи, нималар
бўлаяпти бу
оламда? каби
савол билан
мурожаат қилишдилар.
Мен эса,
уларга жавоб
бериб шуларни
айтдим : “Агар
ўша
портлашларни
Бин Лодин
бажарган
бўлса,
демак бу
дунёни бошқараётган
киши Усома
бин Лодин деб
билиш керак
бўлади. Ҳа, ҳақиқатан
шундайми? ЙЎҚ
ахир. Демак,
бу ўта ёвуз
жиноятнинг
жиноятчисини
бошқа ердан
излаш керак
бўлади. АҚШ
чиқаётган ҳозирги
овозлар ҳақиқатни
афгор
оммадан
яширишга қаратилаётганга
ўхшайди.
Бундай буюк
террористик ҳаракат
Бин Лодин
каби
кишиларнинг қўлидан
келмайди. Бу
фақат
учта-тўртта буюк
давлатларнинг
махсус
хизмат
органларининг
қўлидан
келиши
мумкин. Ундай
давлатлар
эса, АҚШ ўзи,
Руссия, Хитой
ва Исроил (бу ҳам
АҚШ ёрдамида)
давлатлари
бўлиши
мумкин.]
14.2 Hujum eri bundan olti yil
mykaddam tanlangan edi (Ob’ekt ataki bil vibran 6 let nazad.).
”Men terrorizm bilan 25 yildan buyon
savashaman. Butun madaniy dunyoga karshi qaratilgan chaqiriq kundan kun muhim
va o`ta og`ir tus olmoqda. Terrorga muvaffakiyatli karshi turmoq juda ko`p
quvvat, katta mablag`, qobiliyat ila ishlarni boshqarish va istagan zamon o`z
ixtiyori bilan qurbonlarga tayyor turgan jamoatchilikning keskin qo`llashiga
bog`lidir. O`ylab ko`ring-a, AQSH hududida terroristik harakat sodir bo`ldi
deylik, masalan, New Yorkdagi osmon o`par binolardan biri qulatildi, ana undan so`ng
qancha quvvat va mablag` zarur bo`ladi? Unda bo`ladigan xarajatlarning o`lchami
cheksizdir. Ana o`sha bo`lishi mumkin xarajatlarning hech bo`lmasa 10 %-ni
bugun u terror amalga oshmasdan unga qarshi ishlarga yotirilsa, falokatlarning
oldini olish ehtimoli katta bo`lardi.”
Yukorida keltirilgan so`zlar Isroil
armiyasining sobiq kumondoni va Iroil davlati sobiq bosh vaziri Exud Barak
so`zlaridir. U bu so`zlarni 1995 yili AQSH-ning mashhur siyosiy arboblari
huzurida so`zlagandi. Bu haqda Isroilli yozuvchi va publisist Aleksandr
Klyugman yahudiylarning butundunyo on-laynida(line) yozdi. Qarang, bundan
ko`rinadiki, AQSH-ga uchoqlar bilan hujum etish ehtimoli bugungi yoki bu yilgi
problema bo`lmay, balki bundan olti yil ilgari Barak tarafidan ochiqchasiga aytilgan
masala ekan-ku!!! Bundan ham ajoyib tan olish bo`ladimi? Mana 2001 yil 11
sentyabr fojialari tashkilotchilari va ijrochilari kimlar!
Klyugman yana davom etadi: ”Bashoratmi? Yo`q, bunda bashoratga aloqali bir narsa yo`q. Bu erda Isroil tajribasi Barak og`zidan chiqdi. ”Tajribadan ham donoroq bir kimsa yo`qdir”, deb o`rgatadi yahudiy danishmondi Gilel Katta. Terrorga qarshi kurashda butun davlatlar ichida Isroil eng katta tajribaga egadir.”
Endi osmon o`par binolar qulatilgandanoq Dmitriy Stefkin ismli birisi tarafidan ”New York qo`rqinchli bir shaklda tinch edi”, degan sarlavha bilan tayyorlangan materialga qaraymiz. Unda, ”seshanba kechasi New Yorkli yuzlab yahudiylar o`z qo`shnilarining g`am va nafratlarini sheriklashmoq uchun ularga qo`shildilar, deb yozadi, Stefkin. -... David Koen (Kogan) ichki dahshatlarini bir erga yig`ib, amerikaning bu holga javobi haqida o`ylay boshlaydi. ”Bu chala tug`ilganlarni o`ldirish kerak, dedi o`ziga-o`zi New Yorkdan chiqqan, hozir esa Sent-Luiseda yashovchi Koen. Men ultraliberal demokratman, ilgari bunday so`zlarni hech so`zla magandim.” Terroristik hujum Durbanda (Janubiy Afrika) BMT o`tkazgan konfernsiya qarorlari natijasida sodir bo`ldi, dedi uning ayol sheregi, Marlen Altman. Chunki u erda Isroil siyosatini baholashga norozilik sifatida Qushma Shtatlar konferensiyani tashlab ketishgandi. ”Falastinlilar yoki boshqa biror terroristik tashkilot AQSH-ning Isroilni qo`llab – quvvatlashidan, uning bugungi ma'muriyatidan mamnun bo`lmaydilar”, deydi Altman. Bu juda tezlikda! sodir etilgan jazodir.
David Koen Qushma Shtatlarning
Isroilni nega buncha qattiq qo`llashini o`rtacha amerikalik tushunmasligidan
qayg`uradi. ”O`rtacha amerikalik ertalab turadida, bu yahudiylar ishi, deb aytadimi, deb qo`rqaman”, dedi u. Ammo Keonning
xavfi uning italian do`sti tarafidan biroz tarqatildi. U do`st, har qanday javob faqat arab dunyosiga
qarshi bo`ladi, dedi. Perl - Xarborga hujumdan so`ng amerikalik yaponlar qanday
shubhada qolgan bo`lsalar, endi amerikalik arablar ham xuddi shunday holga
tushadilar, bashorat qiladi bu do`st. Bu gaplarni tavsuf, tahrir va tahlil
qilaverasiz.
14.3 Бу оламда ҳақиқатан
ҳам “Ал-Қоида”
мавжудми?
(Муаллиф: Александр
Гельевич
Дугин,
файласуф,
сиёсий
фанлар
доктори). Мақоланинг
интернет
адреси:
“Ал-Қоида”
(бу атама араб
сўзи бўлиб,
“асос” деган маънони
беради) – бу
бир исм
бўлиб, Усома
бин Лодин
тарафидан
ташкил
қилинган, 2001 йил
11 сентябрида
Нью Йорк ва
Вашингтонда
террористик
ҳаракатларни
амалга оширишда
айбланаётган
фундаменталистик
террористик
исломий ташкилотнинг
исми шаклида
танилгандир.
Бу
ташкилотнинг
ташкил
бўлишини 1988
йил деб ҳисоблашадилар.
У АҚШ махсус
хизмати ёрдами
билан
Афғонистон
ва Ўрта Осиёдаги
СССР
қўшинларига
қарши кураш
учун тузилган
Ислом нажот
жамғармаси
(фонди)
таркибида ўсиб
етишгандир.
Совет
қўшинларининг
Афғонистондан
чиқарилиб,
СССР
тарқалиб
кетишидан
сўнгра эса, “Ал-Қоида”
АҚШ ўзига
қарши
террористик
ҳаракатлар уюштиришни
бошлаб
юборди. 1992 йили
Яманда (Адан)
содир бўлган
портлашдан
кейин
американинг
расмий
кишилари ҳам бу
ташкилот
ҳақида
сўзлай
бошлашдилар. Шундай
қилиб, бундан
кейин яна
қатор
портлашлар
давом этди,
жумладан 1993
йилда Нью Йоркдаги эгизак
миноралардан
бирининг
Савдо Марказида
ҳам портлаш
содир бўлди. Американинг
ҳарбийлари
ўрнашган
жойларга бир
неча марта
ҳужум
қилишга
уринишлар ҳам
юз берди. Бундай
ҳаракатлардан
энг ашаддиси 2000
йилнинг 12
октябрида ҳарбий
“Коул” кемасига
қилинган
ҳужум
ҳисобланади.
2001 йилнинг 11 сентябридан
сўнгра эса,
бу ташкилотнинг
Афғонистондаги
базаси америка
қўшинлари
тарафидан вайрон
қилинди,
дейишдилар.
Бироқ унинг
баъзи
бўлимлари
бошқа давлатларда
сақланиб
қолган
бўлишлари
мумкин,
албатта.
Бус-бутун
америка
ҳарбийлари
қўл остида
турган Боғдодда
ўтган ҳафта бирданига
бир неча
портлашлар
оқибатида
200-га яқин
кишилар
қурбон
бўлдилар. Бу
портлашлар
давомида шиалар
яшайдиган
минтақа Садриянинг
бозори
олдида
турган
автомобилга
ўрнатилган
портловчи
модданинг
портлаши
натижасида
энг кўп
қурбонлар
берилганлиги
таъкидланди. Бу
2003 йилда
америка аскарлари
тарафидан
мамлакат
пайтахти
истило
этилганидан
сўнгра энг
кенг қўламда
амалга
орширилган
террористик
ҳаракат
ҳисобланади.
Қизиғи
шундаки, Ироқ
ҳокимияти(қўғирчоқ
ҳукумати-таржимон
изоҳи),
жумладан мамлакатнинг
бош вазири
Нури ал-Моликий
портлашлар
содир
бўлганиданоқ,
бу ва Ироқнинг шиа
аҳолисига
қарши
уюштирилаёт ган
бошқа террористик
ҳаракатларнинг
кўпчилигини
ҳам “Ал-Қоида”
ташкил
қилаётганини
эълон қилиб қолишга
шошилди.
Яқиндагина
эса, Al Jazeera телеканали
Усома
бин
Лодининнг
тез кунларда ”америкалиларга
Хиросимони
ташкил
қилиш”ни
ваъда
қилаётган
сўзини
эшттирди.
Нима
дейсиз, ”Ал-Қоида”
амалга
оширганми ёки
йўқ, ундан
қатъи назар
сўнгги
оммавий
террористик
актлар яна
бир бор
америкаликлар
учун жуда
қулай келди. Бу
билан
кечигиб
бўлса-да, АҚШ,
ўзининг Ироқга
бостириб кирганлигини,
у ерда бўлишини
ва бугун
Ироқда бемалол
қолаётганини
оқлаб
олганлиги
аниқ бўлди. Айниқса
ҳозир,
америкалик
қўшинларнинг
Ироқда
туриши фақат
бутун
дунёдагина
эмас, АҚШ
ўзида ҳам
кишиларнинг
ғашига жуда
тегиб турган
бир маҳалда
бу ҳол айнан
зарур бўлган
самарани берди.
Чунки
бизнинг
замонадошларимизнинг
тарихий хотираси
информатсия
оқими
тезланишининг
таъсирида
йилдан йилга
қисқаргандан
қисқариб бораётганлиги
сабабли
Саъддам
Ҳусайин
замонида
Ироқда “Ал-Қоида”дан
ному нишон
ҳам бўлмаганлигини
ва бундай
атама фақат
америкаликлар
истилосидан
кейингина
пайдо
бўлганлигини
бугун ҳеч ким
хотирлаб ҳам
ўтирмаяпти.
Ўтган
йил кузда Ал-Заркавий
жангориларининг
Қайма
шаҳрини
эгаллаб
олганлигини
бутун
дунё телеканалларининг
ахборот
дастурларида
жуда чиройли
қилиб
тасвирлашганларидан
буён, дунё
телетомошабинлари,
амеркаликларнинг
Ироқдаги
жангу-жадаллари
айнан ўша
террористик
тизим ”Ал-Қоида”
билан
бўлаётганлигига
тўла ишонч
ҳосил қилдилар.
Айнан ана шу ҳол
оқибатида
АҚШ ва унинг
англиялик
иттифоқдошининг
мустақил бир
давлат
ҳудудини истило
этиш факти
тўғрига
ўхшаш
кўринишга
эга бўлди. Бироқ
бу ерда ҳеч
ким,
Қайманинг
қачон
эгаллаб олинганлиги
ва қачондан
бошлаб
”Ал-Қоида”
исмининг
Ироқда
ўртага чиқиб
қолиши ва
қачон
америкаликлар
Ироққа
бостириб
киришганликлари
каби
хронологияни
бир солишти
риб кўришга
ҳаркат ҳам
қилмади.
Шунингдек,
”Ал-Қоида” эгаллаб
олган шаҳар
Сурия
чегарасига
яқин жойда
бўлганлигидан,
америка
оммавий
мабуот
воситалари
учун бу
амалиётда
Сурия қўли
борлиги
кўринаяпти
деб айта
бошлашларига
кўпдан буён
кутилаётган имконият
очилди. Кейинги
террористик
актлардан
сўнгра ҳам
айблашлар
Сурияни
четлаб
ўтмади. Ҳа,
нега ундай
бўлсин, Сурия
Эрон билан
бирга америка
ҳарбий
агрессиясининг
навбатдаги
потенсиал нишонику,
ахир. Шундай
қилиб,
зарурлиги
мутлақо аён бўлмаган,
лекин
америкаликларга
жуда зарур
бўлган
аксиома, яъни
Сурия,
атайлаб машҳурлаштирилган
халқаро
терроризмнинг
уясига
айланган, у
тозаланиши
керак каби агрессияни
оқловчи фикр
аста-секин
исбот
қилинмоқда. Аммо
Сурия
бошқарувининг
бошида суннийлар
радикализмини
тамоман
кўтара
олмайдиган ўта
ашшади
шиа-алавийлар
гуруҳи
туришлиги, у
ердаги
баасларнинг
раҳбар
мафкураси ислом
фундаментализимининг
тўғридан
тўғри
тескариси
эканлиги ва
шунинг учун
ҳам Дашқдаги
режим,
”Ал-Қоида” сингари
такилотларнинг
ашшади
душмани
эканлиги ҳеч
кимни ҳайрон
қолдирмайди. Сурияда
нуфуснинг
кўпчилиги
сунний мусулмонларидир,
Суриядага
идеологтя
(макура) эса,
араб миллий
сотсиализмидан
иборат,
бундай идеология
моҳияти
эътибори
билан тамоман
динсиз ва
умумдунёвий
ҳисобланади,
Суриядаги
раҳбарият
эса, шиаларнинг
ҳаддан
ташқари
силлиқлашган
қарашларига
эътиқод
қилишадилар.
Бироқ жаҳон жамоатчилиги,
уларнинг
миялари
зарур
даражада
яхшилаб
ювилганидан
сўнгра нима
дейилса
ўшанга,
жумладан
”Ал-Қоида”ни
Суриянинг
қўллаб
қувватлашига
ҳам ишонаверади.
Америкаликларга
бир неча
марталаб, уларнинг
ҳарбий
авантюраларига
асос яратиб берган
“Ал-Қоида”нинг
номи эса, 11-сентябрда
Нью Йоркка
террористларнинг
ҳужумидан
кейингина дунё
бўйлаб чинакамига
жаранглай
бошлади. Шундай
қилиб, “Ал-Қоида”
сирли бир
шаклда АҚШ
тушиб қолади,
Овропада
террористик
ҳаракатларни
тайёрлайди, бутун
Ғарб у билан
Афғонистонда
ва Ироқда шафқатсиз
уруш олиб
боради. Бироқ
“Ал-Қоида”га
ҳеч нарса
бўлмаётир.
Уни йиқитиш
ва тугатишга
қаратилган
жаҳон
жамоачилигининг
барча ҳаракатлари
мутлақо ҳеч
қандай
натижа
кўрсатмай
қолмоқда. “Ал-Қоида”
ҳамон йўқ
бўлмаяпти,
айниқса, АҚШ
ва унинг иттифоқчиларининг
назоратсиз босқинчилигини
(ҳарбий
агрессиясини)
давом
қилдиришга янгидан
янги сабаблар
яратиб
турган матбуот
фозавий
бўшлигида
унинг
мавжудлиги ҳеч
тугамаяпти. “Ал-Қоида”нинг
АҚШ
стадионларида
”жирканч ядро
портлашлари” ташкил
этиши ҳақида қилинган
сўнгги
қўрқитиши,
америка
агрессияси нинг
навбатдаги
нуқтаси
бўлган Эрон
билан
бевосита
боғлидир. Ана
шулардан
кейин “Ал-Қоида”нинг
ўзи борми ёки
ундай
ташкилот
табиатда
мавжуд
эмасми? каби савол
ўз-ўзидан
туғилади. “Ал-Қоида”
ташкилоти
мавжудми ёки
йўқлигини қанча
чуқур таҳлил
қила бошласангиз,
шунча унинг ҳеч
нарсани
билдирмаслиги,
у фақат бўш
шакл
эканлиги, дунё
сиёсатида бугун
юриб турган
ҳақиқий
жараёнларни
тушунтиришга
эмас, уни
янада қоронғилатишга
қаратилган сунъий
бир матбуот
ҳодисаси
эканлиги янада
равшан бўлиб
бораверади.
Бугунги
Америка фақат
ўз душманлари
билан эмас,
балки
ўзининг жонажон
фуқароси ва
бутун жаҳон билан
ҳам олиб
бораётган бу
информатсия
урушида очиқдан
очиқ
уйдурмаларни,
очиқ қора ниятни
ҳақиқатдан
ажратиб олиш
мураккаблашиб
бормоқда. Телевизор
экранларида
айрим
доираларнинг
бизга
кўрсатишни
хоҳлаганидан
бошқасини
кўра олмаяпмиз.
Аслида, ҳодисалар
ҳақиқатан қандай
содир
бўлаётганлиги
бизнинг
кўчларимиздан
етти қават
муҳрлар
билан яшириб
қўйилган.
Шундай
экан,
телевизор
экранларида
кўриб турганларимиз
бу воқеалар
ҳақиқатан
ҳам ҳаётда
бўлаётганлиги
ҳақида
шубҳаланмаслик
мумкин
бўлмай
қолади. Буларнинг
ҳаммаси
қандайдир
ўлчов
билмайдиган
инсофсиз
театр
кўрсатувлари
эмасмикин? Аслида
Ироқнинг тинч
аҳолисини
ким
портлатмоқда? ...
Таржима 28 июн 2007
– да тугатилди.
15. Сиёсатдан
четлашиш ва
каримовчилар
тузимига
бўйсуниш ҳақида
баъзи
фикрлар. Совет
замонида
совет
мамлакатида
ва каримовчилар
диктатураси
даврида
Ўзбекистонда
фуқаронинг
эркин, озод ҳаракати,
уларнинг у-бу
сиёсий ёки
ижтимоий масалаларда
сўзлашлари,
мустақил
фикр
билдиришлари,
айниқса
уларнинг
мавжуд ҳукуматга
қарши фикрда
бўлишлари
энг мушкул
масала эди.
Жумладан мен ҳам
мавжуд ҳукумакт
назаридан
бошқача фикрловчилар
қаторида
бўлганлигимдан
Ватандаги ҳаётим
давомида
жуда кўп
азобу-қубатларни
бошимдан
кечирдим.
Зулм, тазйиқлар
суякларни
зирқиратган
вақтларда,
масалан,
Самарқанд шаҳар
ва вилоят
милитсияси ҳамда
прокурутурасининг
сиёсатдан
четлашиш ҳақидаги
асабни
бузувчи
узлуксиз
мендан
талабларидан
кейин ва 1994
йилда
Москвада
сарсон
саргардон
юрганимда
ёзилган
иккита хат ҳам
архивимда сақланиб
қолган экан.
У хатларнинг
мазмунларида
унча-мунча аҳамиятга
молик
фикрлар ҳам
учрагани
учун уларни ҳам
бу ерда эълон
этишни лозим
кўрдим.
Хатлар ўз вақтида
лотин ҳарфларида
ёзилган
бўлганлари
учун, улар бу
ерда ўша
оригиналда
келтирилмоқда.
15.1 Birinchi xat, siyosatdan chetlashish:
”1988
yildan buyon ”Birlik” xalq harakati a’zolari qatorida ochiq va faol faoliyat ko`rsatib
kelaman.Harakatning dastur va Nizomini tayyorlashda faol qatnashdim. Butun
faoliyatim davomida Harakat Nizomiga to`la amal qildim. Doim Vatan mustaqilligi
va o`zbek tiliga davlat tili maqomi berilishi tarafdori bo`lib qoldim. Vatan
istiqloli uchun kurashganlarning oldingi safida bo`lishga intildim.
Siyosiy qarashlarim Harakat foaliyatini
hukumat siyosati bilan uyg`unlashtirishga qaratildi. Bu boradagi barcha
say’-harakatlarni har doim qo`llab-quvvatladim. Men hamisha istiqlol uchun,
mustaqil iqtisodiy siyosatni shakllantirish uchun hukumat va ”Birlik” orasidagi
madaniy muloqat tarafdorlari tomonida bo`lib turdim. Afsuski, hozirgacha
hukumat va ”Birlik” xalq harakati munosabatlarida birorta ham umid baxsh
o`zgarish bo`lmadi.
Vatanning to`la mustaqilligi va fuqaroning
chinakam tinchligi uchun, mamlakatning haqiqiy barqarorligi uchun aholining
barcha qatlamlari, hamma siyosiy partiyalar va uyushmalar mushtarak muammolar
atrofida birlashib siyosat yurgizishlari lozim va zarur, deb hisoblayman.
Men esa, siyosatdan butunlay chetlashishga
qaror qildim. Bundan buyon men bir muncha susayib qolgan ilmiy foaliyatimni
jonlantiraman. Ilmiy monografiyamni va komputerda dasturlash bo`yicha darslikni
tugatib, ularni nashrga tayyorlayman.
Umrimning qolgan qismini ilm-ma’rifatni,
ayniqsa islomiy xulq va axloqni targ`ibot qilishga bog`ishlayman. Binobarin,
Rasuli akram nabiyi muhtaram sallohi alayhi vasalom, ”Islomiyatda eng mu’tabar
kishilar yaxshi xulq egalaridir”-demishlar.
Samarqandning XIX-XX asr tarixini, ayniqsa
uning Russiya tomonidan istilo etilishi tarixini to`la o`rganishga yordam
jamg`armasi tashkil etaman. Yo`lyaxshiev Aliboy. Mart 1993 yil.”
15.2 Ikkinchi xat, O`zbekiston prezidenti I.A.Karimov janoblariga.
Muhtaram Prezident, O`zbekiston Oliy Majlisi
so`nggi sessiyasida so`zlagan nutqingizni o`rganib chiqdik. U erda ta’kidlangan
”muqobil muxolifat” masalasi e’tiborga sazovor, deb qabul qildik.
Bilamizki, O`zbekistonda hamon qonunlarga amal
qilmaslik yoki noto`gri amal qilish qusuri davom etib turibdi. Shuningdek,
hukumat ko`rsatmalari, hatto Prezident farmonlari bajarilmayotgan hollardan
ko`z yumib bo`lmaydi.
Ahvol shunday bo`lgach, Ma’ruzada ko`tarilgan
”muqobil muxolifat” fikri ham faqat navbatdagi gap bo`lib qolaveradimi, degan
mulohazaga borish tabiiydir. Ammo o`tgan besh yillik tarix tajribasi bizni va
O`zbekiston hukumatini muxolifat masalasiga to`g`ri qaray bilishga
o`rgatgandir, deb o`ylaymiz.
Ma’lumki, jamiyatda muxolif fikrlar bo`lmas
ekan, u hech qachon demokratik jamiyat hisoblanmaydi. Shu sababdan biz doim
O`zbekistonda muxolifat ochiq, erkin, madaniy yo`l bilan faoliyat ko`rsatishi
zarur, deb keldik. Bugun
ham bu fikr eng to`g`risi, deb
hisoblaymiz. Shu bilan birga ayni zamonda chet ellarda muhojirlikda turishgan
”Birlik” va ”Erk” a’zolari Vatanga qaytmas ekan mamlakatda muxolifat (”muqobil
muxolifat” ham) yaqin kelajakda paydo bo`lmaydi. Chunki hozir O`zbekistonda
o`tirib, biz muxolifat vakillarimiz deyayotganlar, Siz o`ylayotganday yoki biz
o`ylayotganday ham vazifani bajara olmaydilar. Bordi-yu ma’lum bir vaqtni
o`ldirmoq maqsadida ulardan foydalanishni mo`ljal qilinayotgan bo`linsa, jiddiy
yangilish bo`lar, degan shubha o`rinlidir.
To`g`ri, ”Birlik” harakati va ”Erk” partiyasining
ba’zi rahbarlari yoki ayrim faollari eski nuqtai nazarlarini bugungi
O`zbekistonga qo`llash ham to`g`ri emasligi aniq. Shu bilan bir qatorda
ma’ruzada ko`tarilgan ”muqobil muxolifat” masalasi manfaatdor taraflar
tomonidan, jumladan ”Birlik”-chi va ”Erk”-chi muhojirlar tomonidan ham aynan
bir xil qabul qilinmadi. U hamon jahon matbuoti sahifalarida turlicha talqin
qilinmoqda, hatto O`zbekistonda chindan ham ochiq, erkin muxolif fikrlar aytila
boshlashiga ishonchsizlik bildirishlar uchrab turibdi. Shunga qaramasdan,
O`zbekistonda siyosat ijobiy tarafga burildi, deb hisoblash istagi bizning
qalbimizga yaqin muyulayapti.
Shulardan kelib chiqib, biz bir qator ”Birlik” harakti va ”Erk”
partiyasi a’zolari va faollari Siz taklif etgan ”muqobil muxolifat” yoki
yangidan maydonga chiqadigan, asosan amaliy ish bilan shug`ullanadigan
muxolifatni vujudga keltirish fikrini qo`llaymiz. Ana shunday muxolifatning
ochiq, erkin amaliy faoliyat ko`rsatish yo`llarini O`zbekiston hukumati
darajasida muhokama etish lozim, deb bilamiz.
Buning uchun O`zbekiston hukumati va
muxolifatning muhojirlikda turgan vakillari bilan uchrashuvini tashkil etib,
unda muxolifatga oid barcha muhim masalalarni uzil-kesil hal etsa bo`ladi, deb
hisoblaymiz.
Prezident janoblari, biz rejalashtirayotgan
takliflar Sizni va O`zbekiston hukumatini qiziqtirishiga ishonch bildiramiz. Xatning
loyihasini tayyorlovchi,Yo`lyaxshiev Aliboy. 1994 yil.
16.
Маманов
Абдураҳим
билан
ёзималар.
Бу киши
“Бирлик”
эндигина
фаолият
бошлаган 1988 – 1990
йилларда
Самарқанд
университети
тарих
факуьтетининг
талабаси
бўлиб, ҳаракатнинг
ташаббус
гуруҳи
ташкил этган
йиғилишларда
қатнашиб
турарди. Мен
А. Маманов
билан ўша замонларда
танишгандим.
Ундан сўнгра
у университетни
битириб ишга
чиқиб
кетди-да,
орамизда алоқаларимиз
деярли
узилиб қолганди.
Бироқ муҳтарам
дўстлардан
бирининг
воситачилигида
бизнинг узилиб қолган
алоқаларимизнинг
қайта
тикланиши
мумкин бўлди.
Оқибатда биз
такрор
хатлар
алмаша
бошладик. Қуйида
ўша
хатларимиздан
сакқланиб қолганлари
келтирилади:
А. Мамановнинг
бир мактуби
тубандаги
мазмундан
эди: “Ассалому
алайкум,
Алибой ака,
соғ-саломатмисиз?
Чарчамасдан
тетик-бардам
юриб
сизми?
Янгамлар,
фарзандларингиз,
набираларингиз
соғ-саломат
юрибдими?
Янги
йилингиз
муборак бўлсин!
Мендан ҳол-аҳвол
сўрасангиз,
худога шукр,
соғ-саломатман.
Оилам,
болаларим ҳам Аллоҳга шукр,
соғ-саломат.
Хатингизни
олдим.
Самимий
тилак ва
истакларингиз
учун катта раҳмат.
Хатингизни қайта-қайта ўқидим.
Менинг
камтарона,
айб-у нуқсонлардан
ҳоли
бўлмаган мақолаларим
ҳақида билдирган
фикрларингиздан
ғоятда
қувондим.
Сизнинг бу
фикрларингиз
яна шуниси
билан мен
учун қимматлики,
ҳалигача
сиздан бошқа
бирор
кимсадан
бирор-бир
фикр ололган
эмасман. Ваҳоланки,
мақола ҳаракатимиз
нашрида
босилганига
мана бир йилдан
ошди, унинг
мавзуси
давримизнинг
энг
мунозарали
масалаларидан
бири
эканлигини
таъкидлашга ҳожат
бўлмаса
керак. Аммо,
надоматлар
бўлғайким,
бирор-бир
инсоннинг
эътиборини
тортганлиги
шу пайтгача
сезилмади. Бу
журналимизни
ўзи бирор
киши ўқийдими
ёки йўқми
деган мулоҳазаларга
бориб етмоқдаман.
Ҳаракатимизнинг
шакли
масаласидаги
фикрингизга
келсак:
Сизнинг
таъкидлашингизча,
ҳозир
Ўзбекистонда
сиёсий
партиялар
тузиш учун
вазият
етилмаган,
чунки,
Сизнинг сўзингиз
билан
айтганда, “ ... –
турли хил
манфаатдорлар
йўқ ...”. Демак,
бундан келиб
чиқадиган
хулоса –
демократик ҳаракат
фақат Халқ ҳаракати
шаклидагина
бўлиши лозим.
Алибой ака,
менинг қўлимда
Сизнинг яна
битта
хатингиз бор.
Бу хат 2003 йил, 22
май, Катта
хат номи
билан Холиқназар
акага
юборилган. Ўша
хатда
мухолифатнинг ҳаракат
шакли ҳақида
Сиз сал бошқачароқ
фикрлар билдирган
экансиз: диққат
қилинг: “Менинг бу
фикримдан ўзбекис тонда
партиялар
ташкил
бўлмайди
экан деган
хулоса келиб
чиқмайди.
Асло, ҳаракат ўз
фаолиятини
сақлаб қолган ҳолда,
унинг ичидан
партияга
бирлашувчилар
партия
тузиб чиқаверишлари
мумкин.” Эслатиб ўтаман, бу
Сизнинг “Катта хат”ингиздаги
фикрингиз.
Аммо менга
ёзган хатингизда
сиёсий
партияларни
узил-кесил рад
қиласиз ва қуйидагича
савол қўясиз:
“...ҳозир
партия
туздик
деганлар ...
кимнинг манфаатини
... қайси
йўллар билан қўллайдилар
экан...”
Дарҳақиқат,
жуда
ўринли
савол. Ўзингиз ҳам
жуда яхши
биласизки, на
менда ва на
бошқаларда
(янаям
билмадим) бу
саволга тўлиқ
жавоб
бўлмаса
керак. Ҳаракатни
сиёсий
партияга
айлантириш
тарафдорлари
сиёсий
партия умумхалқ
манфаатларини
ифода қилади
деган
тушунчага
асосланадилар.
Масалан,
А.Пўлатов:
“Бирлик” Халқ ҳаракати
партияси
умумхалқ
манфаатларини
ҳимоя қилувчи
ташкилотдир”
дейиш билан
чегараланмай,
сиёсий
партиянинг
маълум бир
гуруҳ
манфаатларини
ҳимоя қилишни
декларация қилиб
туриб, бутун
жамиятни бошқаришга даъво қилишини
мантиқсизлик
деб баҳолайди.
Менимча эса, ҳеч
бир сиёсий
партия, ҳатто
ҳаракат ҳам,
бутун
жамиятнинг
манфаатларини
ифода қила
олмайди.
(КПСС бундан
мустасно,
албатта!!!).
Жамиятнинг
ҳар бир гуруҳи,
фақат гуруҳ
сифатида
ўзининг
манфаатларига
эга. Ва қоида
тариқасида
(нормал
шароитда,
албатта) бу
гуруҳлар ўз
манфаатларини
ҳимоя қилиш
учун сиёсий
партияга
уюшадилар.
Аммо бундан
ташқари, ана
шу гуруҳлар
бошқа гуруҳлар
билан уйғун
манфаатлар
га ҳам
эгадир. Мана
шу уйғун
манфаатлардан
эса, жамият
манфаати ташкил
топади.
Қоида
тариқасида
жамиятнинг
етакчи, илғор
синфи, табақа
ва гуруҳларнинг
мнфаатлари
бутун жамият
манфаатларига
энг кўп
даражада уйғун
келади ва, қоида
тариқасида,
бу гуруҳлар
жамиятда
етакчилик
ўринни даъво қиладилар.
Бу гаплар,
албатта,
янгилик эмас.
Сиёсий партияларнинг жамиятда
тутган ўрнини мана
шундай
тушуниш ва талқин қилиш
кўпчилик
томонидан
эътироф
этилганига
кўп замонлар
бўлган.
Мазлумларнинг
асосий мақсади
– тажовузкор
тузумдан қутилиш
деганингизда
юз бора ҳақлисиз.
Аммо ана шу
мазлумларни
яхлит бир гуруҳ
сифатида қараб
бўлмайди. У,
яъни
мазлумлар
турли тоифа
ва гуруҳлардан
иборатдир.
Мана шу гуруҳларнинг
алоҳида
манфаатлари
эса, уларнинг
сиёсий партияларга
уюшувлари
сабабчисидир.
Аммо сиз
мендан қандай
манфаатлар
деб сўраманг.
Чунки бу саволга
жавоб менда
йўқлигини
айтиб ўтдим.
Аммо бу
манфаатларни
йўқ деб мен
айта
олмайман. Бу
манфаатлар
ўзаро қоришиб,
чатишиб
кетган. Бу
манфаатлар ҳаётда
ҳали
тўла-тўкис
бўй
кўрсатган эмас.
Бунинг
сабабларини
Сиз албатта
яхши биласиз.
Бу
манфаатларнинг
ўрнини аниқлаш
эса, бугунги
демократик ҳаракатимизнинг
вазифасидир.
Мен
Сизнинг
аввалги,
катта
хатингиздаги
фикрингизни
тўғрироқ деб ҳисоблаган
бўлар эдим:
“Бирлик”
бутун мухолифатни
бирлаштирувчи
таш килот
сифатида сақланиб
қолмоғи
лозим. Унинг
таркибида ҳаракатнинг
мақсад ва
вазифаларига
зид бўлмаган ғояларга эга
бўлган
сиёсий пар
тиялар ҳам
мавжуд
бўлиши
мумкин.
Бирлик Халқ ҳаракати
мана шу
партиялар
фаолиятини
умумий мақсад
йўлида мувофиқлаштириб
ва йўнал
тириб
турувчи куч
бўлмоғи
лозим. Бу мақсадга
қанчалик
муваффақ
бўла олиш эса
ҳар бир
сиёсий
партия,
уларнинг
аъзолари ва раҳбарларининг
етуклигига
боғлиқ.
Бундай етук
ташкилаот –
бугун орзу
холос. Аммо
бугунги
мухолифатнинг
мақсад ва мўлжали
ана шундай
ташкилот
бўлмоғи
керак.
Вазифани тўғри
белгилай
олиш
ҳам
ярим муваффақият
демакдир.
Энди
диний
мухолифат тўғрисида,
ўйлаб қарасам
мен диний
экстримизм
иборасини нотўғри
қўллаган
эканман.
Чунки радио,
телевидение, матбуот
тинимсиз қайтариб
турган
иборалар
ихтиёрсиз
равишда сўз бойлигимиздан
ўрин
олаверар
эканда. Бу гап
учун узр. Ҳақиқатан
ҳам мен ҳалигача
бирор бир
экстремистни
ўз кўзим билан
кўрганим йўқ.
Аммо
диний
мухолифат
билан
демократик ҳаракатни
асло бир ўзанга сиғдириб бўлмайди.
Мен диний
мухолифат
деганда
диндор кишиларни
эмас, балки
келгусида
исломий, яъни
теократик
давлат қуриш ниятида
бўлган
кишиларни ва
шундай дастурга
эга бўлган ташкилотларни
назарда
тутаман.
Афсуски, бундай
кишилар,
бундай
ташкилотлар
йўқ деб
айтишнинг
иложи йўқ,
чунки улар
бор.
Уларни
демократик ҳаракат
билан
бирлаштириш,
Сизнинг
таъбирингизча,
муштни бир
жойга
уришнинг
иложи йўқлигига
сабаб шуки,
улар
бутунлай бошқа-бошқа
мақсадларни
кўзлаган ҳаракатлардир.
Улар
демократияга
ён беришни
асло
истамайдилар.
Улар
демократияни
фисқ-фасод,
бузуқлик ва ҳ.к.
ва ҳ.к.-лар
уяси, исломий
давлатни эса,
ҳалол, пок, тақвадор
кишилар
жамияти
сифатида
тасвирлайдилар.
Яъни
бирининг фақат
қора
томонларини
бўрттириб,
иккинчисининг
фақат яхши
томонларини
бўяб-бежаб
кўрсатадилар,
ва
кўпчиликни,
айниқса
ёшларни
йўлдан
уришга
интиладилар.
Негаки,
исломий
давлат
тарафдори
бўлиш – жамият
тараққиёти қонунларидан
хабарсизлик
демакдир.
Модмомики,
улар жамият
тараққиёти қонунларидан
бехабар
эканлар, уни
ўзгартириш
йўлларини ҳам
билмайдилар,
аниқроғи
буни фақатгина
ўзларича, ўз
мақсадларига
мувофиқ
тарздагина
тушунадилар.
Бинобарин,
диний мухолифат
ичида
экстримистик
йўлга тойиб
кетиш хавфи ҳамиша
бор ва бу
хавфдан асло
кўз юмиш
мумкин эмас.
Эҳтимол
кимдир бу
фикрлар ҳукуматнинг
диний мухолифатга
қарши олиб
бораётган
омонсиз
сиёсатини оқлашга
хизмат қиладику
деб, мени
айблар? На
илож. Биз ҳақиқатни
фақат
ўзимизга
фойда
берганда
гапириб, бошқа
пайтда сукут қиладиган
бўлсак, унда
биз ноадолат
тарафдори
бўла оламиз.
(Менимча,
“нохолис
бўламиз”
дейилмоқчи – ўқувчи
изоҳи). Ҳокимият
эса, диний
мухолифатга
бўлган муносабатини
менсиз ҳам
жуда яхши
билади. Диний
мухолифатнинг
экстримистик
хусусиятидан
кўз юмиш –
масаланинг
моҳиятини
хаспушлаш –
мухолифатнинг
катта қисмини
ҳокимият
чангалига
топшириш
демакдир.
Демократик ҳаракат
мухолифатнинг
катта қисми ҳокимиятга
емиш
бўлаётганлигига
қараб
туришни
истамас экан,
аввало бу
мухолифат,
яъни диний
мухолифат туғдираётган
хавфни
тўла-тўкис
тасаввур қилмоғи
лозим. Ана
шундагина
биз диний
мухолифат орасида
иш олиб бориш
масаласини
кун
тартибига қўя
оламиз.
Алибой
ака, Сизнинг
золим ва
мазлумлар
фикрларингизга
келсак, Сиз
мазлумлар ҳақида,
“Булар сотқинлардан
ҳам қўрқинчли
ҳолга келиб қолдими
деб қўрқаман.
Булар фақат қорин
тўйдириш
учун ҳамма
балога
тайёрга
ўхшайди” деб
ёзасиз. Тўғри,
Сиз
хатингизда
санаб ўтган
иллатлар истаганча,
ҳатто ортиғи
билан
топилади.
Бундай
иллатлар ҳозирги
кунда бор
бўлганидек,
яхши, тўқчилик
замонларда ҳам
бўлаверади.
Эҳтимол
ҳозир улар
кўпроқдир. Бу
ҳам балки
Аллоҳнинг
бизга юборган
синовидир.
Аммо халқимизнинг
имон-эътиқоди
дарз кетган
деб айтишга
шошилмаслик
керакмикан?
Эҳтимол
сиз бунчалар
зулмга, ҳақоратларга
нечун
чидаяпти бу
халқ дерсиз.
Бунинг ўзига
яраша
сабаблари
бор. Мен бу
мавзуда бир
мақола
ёзгандим ва
уни Сизга жўнатганман.
Мақолани диққат
билан ўқисангиз,
эҳтимол
жавобнинг
бир қисмини
ўша ердан
топарсиз.
Бизнинг шарқона
ижтимоий
характеримиз,
Шарқ
кишисининг
хулқ-атворини
яхшилаб
ўрганиш жуда
кўп масалаларга
ойдинлик
киритадиган
калитдир. Ана
шу шарқона
хулқ-атвор ҳақида
анча йиллар
аввал бир ҳикоя
ўқиган эдим,
адашмасам ҳикоянинг
номи “Ўзимдан
ҳам қийин”
деб аталган
эди. Иқтидорли
ва эътиқодли
бир йигитга
масъулиятли
бир вазифани
топшириш
учун уни
синовдан
ўтказадилар. Синов
уйқу
холатида,
гипноз йўли
билан амалга
оширилади. Ҳикоя
қаҳрамони катта
ёнғин
пайтида оқилона
йўл тутиб
одамлар ҳаётини
сақлаб қолади.
Иккинчи
синовда
Ватан учун
жонини фидо қилади.
Аммо у учинчи
синовдан ўта
олмайди. Бу
синовда у
кўпчилик
томонидан
кўтар-кўтар қилинаётган
бир илмий
ишнинг пучлигини
билгани ҳолда,
илмий
кенгашда
буни айтишга
журъат эта
олмайди. Қаранг,
қийин
вазиятда оқилона
йўл тутиб,
масъулиятни
ўз бўйнига олиб
одамлар ҳаётини
сақлаб қолган,
Ватани, халқи
учун жонини ҳам
аямаган
йигит
кўпчилик
томонидан
кўтар-кўтар қилинаётган
илмий ишнинг
пучлигини
айтишга
журъат эта
олмади.
Негаки,
олдинги икки
синовда у кўпчилик
томонидан
маъқулланган,
тан олинган,
ахлоқий
асосларга қарши
бориш
мажбуриятига
дуч келмаган
эди, учинчи
синов эса,
ундан буни
талаб қилди
ва бу иш, яъни
кўпчилик томонидан
тасдиқ
этилган, тан
олинган ахлоқий
меъёрларга қарши
чиқиш
ўлимдан ҳам қийинлигини
исботлади.
Мен бир
неча марта ҳибсхоналарга
тушдим,
калтакландим,
ҳақорат,
сўкиш
эшитдим.
Булар
албатта оғир
жазо. Аммо
энг оғири
булар эмас.
Энг оғири
шуки, мен ҳар
бир сафар
бирор жазога
йўлиққанимда
теваракларимдаги
баъзиларнинг
(бу баъзи
деганим оз
эмас) “Қилмиш – қидирмиш”
деган
мазмунда
гап-сўз қилаётганларини
эшитиб қоламан.
Халқнинг ҳокимият
олдида
итоаткорлиги
қадим-қадимдан.
Шарқда ҳаётни
тутиб турган
бош
омиллардан
бири ва бунга
кўпчилигимиз
онгли
равишда,
баъзиларимиз
эса,
билиб-билмай,
яъни
инстинктив
тарзда амал қиламиз.
Ана шу “ҳаёт
риштаси”,
яъни
итоаткорликка
нисбатан исён
қилган киши
кўпчилик
олдида ўзи
билиб-билмай
авайлаб амал қилиб
келаётган қадриятларни
оёқости қилган
бўлиб
туюлиши
турган гап.
Бундай ишга,
яъни
итоатдан
бўйин
товлашга аҳд қилган
ҳар бир киши ҳокимият
эга
ларининггина
эмас, балки
худди шу
мазлумларнинг
ҳам яхшигина
“жазо
тегирмонига”
дучор бўлишга
шай турмоғи
лозим.
Мен
бундан 5-10 йил
илгари
ўзимни қуюқ
бир зулмат
ичида
тасаввур қилар
эдим:
амалдорлари,
зулм-зўровонликни,
фуқаролари, ҳар
бир
зулмкорга
индамай бош
эгишни касб қилиб
олган бу
жамиятнинг
келажагини
сира тасаввур
қила олмас
эдим. Узоқ
даврлар ана
шундай қорон ғиликда,
ҳаракатимизнинг,
жамиятимизнинг
келажагига
ишонч
сизлик
билан ўтди.
Аллоҳга
шукрки, бугун
мен у каби
васвасалардан
қутулган ман.
Мен бунга
худди ўша
кашфиёт туфайли
эришдим.
Бизнинг шарқона
хулқ-атворимизни,
ижтимоий
характеримизни
тарбиялаб
етиштирган муҳит
нимадан
иборат, ва бу
муҳитда
бугун юз
бераётган ва
эртага юз
бериш шубҳасиз
бўлган
ўзгаришлар қандай
натижага
олиб келиши
лозимлигини
англаш –
менинг ноаниқликдан
аниқликка, қоронғиликдан
ёруғликка чиқишимнинг
маъно-мазмуни
мана шундан
иборат эди.
Алибой
ака, Сизнинг
зулмкорлардан
ғазабланаётганлигингиз,
ҳатто,
нафратланаётганингиз
кўриниб турибди.
Мен ҳам бир
пайтлар
улардан қаттиқ
нафратланар
эдим. Аммо
бугун
нафратнинг беҳудалигини
сездим.
Бизнинг қалбимизда
нафрат эмас
муҳаббат
бўлмоғи
лозим. Аммо
мен қалбимдаги
нафратни
бутунлай
сўндирдим, у бугун
дўстга ҳам,
душманга ҳам
меҳр билан
лиммолим деб
айта
олмайман. Бу
даражага
етиш эҳти мол
ҳеч кимнинг қўлидан
келмас. Аммо
бизни нафрат
эмас, меҳр ва
муҳаббат қутқаришини
англамоғимиз
лозим.
Бизнинг
ёронлар
билан
бўладиган ҳар
бир
учрашувимизда
гапнинг
асосий мавзуси
битта
нарсага
бориб тақалади,
салкам 70%и қишлоқларда
яшайдиган,
урганнинг ун
оши, сўкканинг
сўк оши деб
туравериши
билан фаҳрланадиган,
нажотни
ўзидан эмас,
фақат юқоридан,
казо-казолар
дан
кутадиган бу халқни
қай йўсин уйғотиш
мумкин?
Бу
мавзу йиғилишларимизда
бот-бот
кўтарилади,
демакки бу
муаммонинг
жавоби
деярли
барчамиз учун
бирдек муҳим
эканлиги шубҳасиз.
Сиз билан
мен бу
муаммонинг
жавобини
деярли
биламиз. Аммо
ана шу
муаммога бағишлаб
ёзилган мақола
“Ҳаракат”
журналида
босилганига
бир йилдан
ошди. Бундан
ташқари
Сизнинг
интернет
сайтингизда ҳам
эълон қилинди.
Бироқ ана шу
мақола ҳақида шу
пайтгача
бирор бир
кишидан икки
энликкина
муносабат
билдирилган
хат келмади.
Бу нимадан
далолат? Бу
нимадан гувоҳлик
беради?
Мен
бугун ҳаракатимиз
қатнашчилари
орасида чин
заршунослар
борлигига
шубҳаланиш
даражасига
бормоқдаман.
Биз,
мамлакат
ичкарисида
яшаётган
биродарларнинг
ҳоли маълум,
турмуш қийинчиликлари
исканжасида
яшашга маҳкум
этилган
одамдан
катта нарса
кутиш қийин.
Аммо сиз, муҳожиратдаги
мухолифатчилар
бирор бир фикр
билдириш,
бирор бир иш қилиш
учун тўсиқ
бўлмаган
шароитга эга
эмасмисизлар?
Ҳар ҳолда
нафақат
бизнинг,
балки бутун
Шарқ
демократик ҳаракати
учун маълум аҳамиятдан
ҳоли
бўлмаган
фикрларнинг
шунча вақтдан
буён катта
матбуот
юзини кўра
олмаётганлиги
мен учун ниҳоятда
тушунарсиз.
Ва
охирида, мен
бир нарсага
аминман, Шарқ
ва Ғарб тараққиётидаги
ўзига хослик
сабабларининг
очилиши фақатгина
тарих фани нуқтаи
назаридан
эмас, балки
бир қатор бошқа
соҳалар учун ҳам
катта, ўзига
хос
янгиликларга
асос бўлади.
Масалан, шарқона
ижтимоий
характер, шарқона
хулқ-атворни қарор
топтирган муҳит,
ва мана шу муҳит
ичида Шарқ
ижтимоий
характерининг
ривожланиш қонуниятларининг
очилиши ҳам
худди ўша юқоридаги
кашфиётга
асосланади.
Ва ҳеч шубҳасиз
айтиш
мумкинки, бу
янги фикрлар
Шарқ
демократик ҳаракати
учун ўзига
яраша аҳамиятга
эга. Мен буни
мақтаниш
учун
айтаётганим
йўқ. Мен
сизнинг ва
бошқа
ёронларнинг
эътиборини
бу масалага қаратиш
учун шундай қилдим.
Негаки, бу
фикрлар биз
учун бугун
жуда керак.
Биз бу фикр
билан, таъбир
жоиз бўлса
назария
билан қуролланишимиз
жуда муҳим.
Аммо бу
ишнинг тақдири
кўпроқ Сиз ва
Сиз каби
мухожирликда
бўлган ёронларнинг
саъй-ҳаракатларига
боғлиқдир.
Бунинг
учун
масалага
озроқ диққат
ва эътибор қаратиш
лозим бўлади
холос. Мени
албатта тўғри
тушунасиз
деб умид қиламан.
Аллоҳ
яхши
кунларда
кўришишни
насиб қилсин.
Янги
йил билан яна
бир бор
табриклайман.
Сизга
сиҳат
саломатлик,
бардамлик,
бахту-саодат
тилаб, шогирдингиз,
Абдураҳим. 1
январ 2005 й.
А.Мамановнинг
бу мактуби
менинг
тубандаги
хатимдан
кейин
юборилган
шекилли:
16.1 Мамановга
яна бир жавоб
хат.
“Ассалому
алайкум
Абдураҳим!
Қандайсиз, соғу-
саломат,
тинчгина
ишлаб
юрибсизми?
Золимлар қийнамаяптиларми,
улар билан
олишиб,
чарчамаяпсизми?
Оила аъзо
ларингиз ва қариндошлар,
кўнгул етар
дўсти-биродарлар
бардаммилар? Оллоҳга шукр
биз ҳам
дунёнинг қайсидир
бурчакларида (гадой
топмас
кўчаларида)
ризқи
насибани
териб еб
юрибмиз. Шукр
болалар ҳам тинч ва
омонлар.
Улардан ва
мендан сизга
кўпдан-кўп
саломлар
бўлсин.
Абдураҳим,
хатларингиз
учун кўп
миннатдорман.
Уларда
ёзилган
фикрлар,
менга ва
оиламга билдирилган
илиқ сўзлар
учун сизга
каттакон раҳматларимиз
бор.
Абдураҳим,
биринчи
хатингиздаги
нокамтарликдан
бир мунча
ташвишланганлингиз
ҳақида
ёзибсиз. Ҳечқиси
йўқ, шунақаси
ҳам
бўлаверади. Ҳатто
бундан
баттарини ҳам
кўраяпмиз. Шу
сабаб мен ҳозир
унақа
”нокамтарликларга”
унча ҳам аҳамият
қилмайман.
Демак, мени
ундан хафа
бўлмаган, деб
ҳисобланг.
Сизни эса мақтанибди,
деб ҳисобламадим.
Келишдикми(ҳазил)?
Энди
сиёсий
масалаларга
келсак-да,
энг аввал
сизнинг мақолаларингиз
ҳақида
сўзлайдиган
бўлсак,
улардаги
фикрлар яхши,
оргинал.
Аммо, менимча
мунозарали
ерлари ҳам йўқ
эмас.
Уларнинг ҳаммаси
ҳақида
яхшилаб
сизга ёзиш
ниятим бор.
Бироқ дунё
тирикчиликларидан
бўшай олмай
гарангман.
Иншооллоҳ,
ниятимни яқин
ораларда
амалга
оширарман. Ҳозирча
имкони қадар
уларни сиз қандай
жўнатган
бўлсангиз,
айнан
ўшандай ўз
Интернет саҳифамга
жойлаштиришга
ҳаракат қилаяпман.
Интернет билан
ҳам давомли
шуғулланиб
бўлмаяпти.
Бунга ҳам
сабаб, бир
томондан
маблағ
масаласи
бўлса, бошқа
томондан
айтганимдек
дунё
тирикчилиги масалаларидир.
Сизнинг
назария
билан шуғулланишимиз
керак, деган
фикрингиз
жуда тўғри
фикр. Мен бу
фикрни 1995
йилда Ҳаракатнинг
раиси (Ҳаракат
бошқарувчиси)
сифатида
адашингиз
олдига қўйгандим.
Аммо
у менинг
фикрларимдан
қўрқиб кетганди.
У фикрлар
бугун ҳам
эскиргани йўқ.
Улар асосан
мафкура
масалаларига
тегишли бўлиб, ҳаракатимиз
ва келажак
давлат
тузими ва тизимининг
зарурий қисмларини
ҳам ўз
ичига олади. Ана
шундай
фикрлар
билдирилган
бирқатор
материаллар
менинг
Интернет саҳифамда
турибди. Улар
билан ҳам
танишиб чиқсангиз
ёмон
бўлмасди.
Менинг
фикримча,
сиёсий ҳаракатнинг
асосий
устунлари
(фунтаментлари)дан
бири, балки
асосийси бу
назария, яъни
унинг назарий
асосини
яратишдир.
Уни яратишда интеллектуал
кишилар
тинмасдан
узоқ
замонлар
давомида ва
доим
ишлашлари
зарур.
Маданият,
ижтимоий
масалалар, иқтисод,
илм-фанни қамраб
олган
назарий қарашлар
бўлиши керак
ва зарур.
Масалан,
атрофга
дурустроқ
назар
солсангиз,
демократик
принсиплар нормал
ишлаётган
мамлакатларда
(балки илғор
демократик
давлатларда,
дейиш
керакдир) ҳокимият
курсисида
ўтирганлар
артистлар (актёрлар)
бўлиб, уларни
ўйнатувчи
композиторлар,
режессерлар,
снариячилар
катта-катта
институтлар
ташкил қилишиб,
у ерда ишлаб
ўтиришибдилар.
Яъни бутун
сиёсатнинг, иқтисоднинг,
маданиятнинг,
илму-фаннинг,
қисқаси
бутун
демократик
дунёнинг бошқарув
принсипларини,
усулу-йўлларини
тайёрлаб
бераётганлар,
уларни бошқариб,
юргизиб
турувчилар
эса, ана
шулар-назариячилардир.
Истасангиз
сайловларни ҳам
шу
назариячилар
ҳал қиладилар.
Уларнинг
политтехнолог
(билмадим,
биз буни
сиёсийтехнолог,
деб
атаймизми),
аталмиш
бўлими бор.
Сайловлар
билан ўшалар
шуғулланишадилар.
Улар (назариячилар),
барча бўлим
ва қисмлари
билан
биргаликда
сиёсатни,
маданиятни,
динни, иқтисодни,
илму-фанни
махсус таҳлил
ва тадқиқот
килувчи
институтларда
йиғилганлар. Ҳатто
ўшанақа
институтларнинг
бир қанчалари
мустақил
хусусий
ўлароқ
мавжуддирлар.
У институтларнинг
барча соҳалар
бўйича ҳар
бир кичик ёки
катта
хулосалари
давлат ҳокимияти
учун муҳим ҳаётий
аҳамият касб қилиш
даражасига
келтирилган.
Афсус, биз фақат
уларга ҳавас қилиб
қарашгагина қодирмиз.
Биз ҳали, ҳеч
бўлмаса
уларда ўқиб,
улардан
бирор нарсаларни
ўрганиб
олишни ҳам
бошламадик.
Аслида бу
ишлар ҳам
ташкилотнинг
бевосита
вазифаларидандир.
Улар учун
лидерликка
давогарлар
масъулдирлар.
Зулмдан
қочиб, бошқа
мамлакатга ҳижрат
қилиш қорин
тўйдириш
учун, роҳатда
яшаш учун
эмас, балки
мақсадга
эришиш учун,
яъни Ватанда
нор мал ҳаёт
кечириш
шароитини
яратиш учун,
дунё ҳамжамияти
ичида
уялмайдиган
давлат тузими
майдонга
келтириш
учун
босимларсиз
ва тўсиқ
ларсиз ишлаш
имкониятларини
яратишга қаратилган
бўлиши керак
эди. Афсуски,
бизнинг
“лидер”
бўлмишлар бундай
қилмадилар
ёки қилолма
дилар, ёки
бундай қилишни
истамадилар.
Аммо улар,
бунга қарамасдан
ҳозиргача
уялмасдан
лидер бўлиб қолишларини
истайдилар. Чунки
уларга ном
керак. Ном
эса, уларга
емак беради.
Менинг
фикримча, чет
элга чиққан
мухолифат
лидери ёки
лидерлари:
Биринчидан,
Ўзбекистонда
мухолифатга
хайрхоҳ
бўлганларнинг
кўпчилигини
имкони қадар
четга чиқариб
олишлари
керак эди ва
улардан чет
элда
мухолифатнинг
бақувват
ташкилотини
яратиш лозим
эди. Чунки биласиз,
мамлакатда
нормал ишлаш
мумкин бўлмай
қолганди.
Иккинчи дан,
мухолифат
ичидаги бор
интеллектуалларни
савия ва
уларнинг билим
соҳаларига
мувофиқ
вазифаларда
ишлатиш
зарур эди.
Ана унда улар
нинг бир қисми
сўзсиз
назариячилар
бўлардилар.
Маданият,
ижтимоий
масалалр, иқтисод,
илму-фан
билан машғул
бўладиганлари
ҳам чиқи
шардилар,
албатта.
Учинчидан,
ўша 1991-1992 йиллардаёқ
иқтисодий
масалалар
билан шуғулланиш,
яъни
кишиларимизнинг
бир қисмини
бизнесга қўйиш
ва уларни бошқариш
керак эди.
Яъни ҳаракатнинг
молиявий
манбасини
яратишни ўша
замонларданоқ
бошлаш шарт
эди. Ваҳоланки,
“лидерлар”,
ўша замонлар Ҳаракат
ҳисобига
тушган маблағларни
ўзлари арра қилдилар.
Бу гаплардан ҳайрон
қолаётгандирсиз.
Йўқ, ҳайрон
бўлманг.
Яхшиси,
Москвада
яшовчи, эскидан
“Бирлик”
аъзоси Ҳамид
Расулов
исмли киши
билан бир суҳбат қилинг.
У одам сизга, ҳали у
замонларда Ҳаракатга
қандай ва қанча
маблағлар
тушган ва
уларни
А.Пўлатов қандай
арралаганини,
қаерларга
сарф қилганини
жуда яхши
айтиб беради.
Пўлатовларнинг
башарасини ҳам
у киши жуда
“гўзал”
тасвирлайди. Мени мақтанаяпти,
деманг мен ўз
навбатида ва
ўз вақтида у
саналган
учта муҳим
масалаларни
Пўлатов
олдига қўйдим.
Чунки у Раис
эди-ку, ахир.
Аммо у ҳар
доим ҳаракатнинг
авжланишидан,
ривожлани
шидан, у ерда
Пўлатовдан
бошқа
купчилик
эмас, ҳатто
фақат яна
бирорта
ташаббусчининг,
илғор фикрли
кишининг
пайдо бўлиб қолишидан
қўрқиб яшади.
Оқибатни
кўриб
турибсиз.
Мана бугунги ҳолга
келдик. Шунга
қарамасдан
нима учун
бугун
Пўлатовга
жон кириб, у қимирлаб
қолди, деган
савол бор,
албатта.
Чунки унинг яшаш
ресурслари
тугаб қолаяпти,
бу бир.
Иккинчидан,
бугун Ҳаракатда
у
йиллардагидек
интеллек
туаллар йўқ, қолмади,
улар ҳар
тарафга
кетиб қолишдилар.
Шундай қилиб,
бугун ҳаракатда
Пўлатов
“ягона”
ташаббус соҳиби
бўлиши
мумкин бўлиб қолди.
Оллоҳ мени
ислоҳ этсин,
аммо Пўлатов
билан ҳеч
нарса қилиб
бўлмайди ва
бундан кейин
соғлом
фикрли бирор
киши
Пўлатовга яқинлашига
ишониб ҳам
бўлмайди,
дейишга
менда
анчгина
асослар бор.
Ҳар қандай
сиёсий ҳаракатнинг
учта асоси
устуни
бўлмаса у бир
неча
кишининг
гаштаги(гурунги)дан
бошқа ҳеч
нарса
бўлмайди. Ҳатто
гаштак қатнашчилари
бир-бирлари
билан иноқ
бўлишсалар,
бир қатор
ишлар қилишга
қодир
бўладилар.
Аммо мен
айтган учта
асосдан бири
чўлоқ бўлган
сиёсий
ташкилот
эса, ҳеч
нарсага
арзимайди. Уни
сиёсий
ташкилот, деб
аташнинг ўзи ҳам хатодир.
У асослар,
устунлар
нималардир?
Улар: 1-
сиёсий
ташкилотнинг
интизомли
аъзолари(уларнинг
сони ҳам
етарли
бўлиши зарур); 2- ҳаёт,
яъни
инсоният
тарихий
ривожланиши
исбот қилган,
тарихий ва
маданий
меросларга
суянадиган мустаҳкам
назария ва ниҳоят 3- ташкилотнинг
маблағи,
иқтисодий
манбасидир.
Сиёсий
ташкилотнинг
бирор иш
бажаришга қодир
бўлиши учун
буларнинг
бирортаси
бўлмаслиги у
ёкда турсин,
улардан
бирортаси қусурли
бўлса ҳам, ундай
ташкилотдан ҳеч нарса
кутиб
бўлмайди.
Айтинг эй
менинг жигарларим,
бизниг
мухолифатман,
сиёсий ҳаракатман,
деган
ташкилотларнинг, сизларча
сиёсий
партияларнинг
қайси
бирида бу
айтилганлар
бор??? Улар йўқ,
демак бугун
биз
Ўзбекистонда
бирорта ҳам сиёсий ҳаракатга
эга эмасмиз. Ҳатто
катнашчилари
иноқ
бўлган ва
системали йиғилишиб
турадиган
гаштагимиз ҳам йўқ.
Абдураҳим,
сиз менинг
Ўзбекистонда
партиялар
тузишга
шароит
етишмади,
деган
фикримни
асосланг,
дебсиз. Балки
юқоридаги
сўзлар
сизнинг
саволингизга
жавобнинг қандайдир
даражада бир қисмини
ташкил қилади,
десам бўлар.
Аслида
Абдураҳим,
сиёсий
партия, аниқ
бир манфаат
ни
кўзловчиларнинг
гуруҳидир.
Шунинг учун мен,
Ўзбекистонда
партиялар
тузишга
шароит
етишмади,
деганда, у
ерда турли
хил
манфаатдор
лар йўқ ва
улар
майдонга чиқмади,
деган фикрга
асосланаман.
Балки мен адашаётгандирман.
Ўзбекистонда
кўп ўзгаришлар
юз
бергандир???
Катта-катта
хусусий саноат
корхоналари,
миллионларча,
миллиардларча
долларлар
билан
савдо-сотиқ қилаётган
мустақил
буюк
тижоратчилар,
юзлаб,
минглаб
гектар экин
майдонларига
эга,
миллионларча
тонналаб ҳосил
кўтараётган
деҳқонлар
Ўзбекистонда
ишлаб
ётгандир.
Улардан бошқа
яна қанчалаб,
ўзига яраша
мустақил ҳаракатда
бўлган
ўртамиёна
мулкдорлар ҳам
тўлиб-тошиб
ётгандир. Яна
бир муҳим
масала ҳам ҳал
бўлгандир,
яъни
мамлакатда
ишчилар синфи
вужудга келгандир.
Эҳе,
мамлакатда қанчалаб
мустақил
касаба
иттифоқлари
ишлаб
тургандир.
Улар, истаган
буюк компанияларнинг,
катта-кичик
мулкдорларнинг,
ер
эгаларининг
иш
режимларини
ойлаб тўхтатиб
қўйиш қудратига
эгадир лар.
Агар мана шу
мен санаганлар
мамлакатда ҳеч
бўлмаса
номигагина
мавжуд
бўлсагина манфаатларни
қўллайдиган
гуруҳларнинг
юзага
келганлиги ҳақида
сўз юритиш
мумкин, акс ҳолда
ҳаммаси
пучдир. Совет
даврини бир
эсланг-а, биласиз,
у
замон
мамлакатда
фақат битта
партия бор
эди.
Сайловларда.,
партиялилар
ва партиясиз
блоки учун
овоз берамиз,
деган шиорлар
бўларди.
Чунки, расман
мамлакатда аҳоли
бир
манфаатли
эди, яъни
улар ишчи ва
меҳнаткаш-деҳқонлардан
иборат эди,
манфаат ҳам
уларники эди.
Чунки мулк ҳам
битта эди .
Уларнинг
манфаатлари
айни эди,
деса бўларди.
Аммо
уларнинг ҳаммаси
партияга
кирмаганидан
ёки киритилмаганидан,
сайловчилар
икки гуруҳ
эдилар:
бирлари
партиялилар,
иккинчилари, партиясизлар.
Уларнинг
вакиллари ҳам
шунақа
партияли ёки
партиясиз
бўлардилар. Оқибатда
уларнинг
блокини
сайловларда қатнашишга
расман
даъват қилинарди.
Кўраяпсизми, ҳатто
советлар ҳам
расман тўғри қилишган
эканлар.
Уларда ҳам
партия
манфаатдорлар
гуруҳидан
иборат экан.
Аниқ бир
манфаатни,
яъни “ишчи, меҳнаткаш-деҳқонлар”
манфаатини кўзлар
ва қўллар
эканлар. Жаҳл
ва жоҳил Ленин
ва Сталин кўп шум
одамлар эди,
ақлсиз
эмасларди.
Энди
айтингчи,
бугун Ўзбекистонда
манфаатлар қандай
бўлинган, тўғроғи
у ерда қандай
манфаатлар
бор ва улар
кимларни, аҳолининг
қайси қисм
ёки табақаларини
ўз атрофига
тўплаган?
Менимча, у ерда
аҳоли расман ҳам,
аслида ҳам
икки гуруҳга
ажралган.
Улар
зулмкорлар
(бутун мулк
уларнинг қўлида)
ва “кишанидан
бошқа ҳеч вақоси
йўқ”
мазлумлардир.
Агар
Ўзбекистонда
партиялар
тузиш керак
бўлса, улар
зулмкорлар
партияси ва
мазлумлар
партияси
бўлишлари
керак бўлади.
Шуни ҳам
билингки,
зулмкор,
деганимиз
гуруҳ ҳам
манфаатлари
атрофида
партиявий
принсиплар
асосида эмас,
аксинча ҳаётий
(тўғрироғи
хайвоний ҳирсий)
инстинк, яъни
олдидагисини
олдириб қўймаслик
инстинкти
асосида
бирлашганлар.
Улар партия
шаклидаги
мустаҳкам,
жипс
манфаатдорлар
бўлмай, жуда
мўрт бир, ҳайвонлар
сингари фақат
олдидагисини
сақлашга
интилувчилар
гуруҳи-тўдасидир.
Улар кўпроқ бирор
нарса
яратишга
эмас, аксинча
борини ҳам йўқ
қилишга,
тугатишга,
сотқин
бўлишга қодирлар.
Ундан бошқа ҳеч
нарсага улар
ярамайдилар.
Улар истаган
бир замонда
мамлакатни
арзимаган
бир чақага
сотиб,
ўзларини сақлаб
қолишга
тайёр
турибдилар.
Мазлумларда
эса, ҳозирча
жон сақлаш
инстинкти
ишлаб
турибди. Аммо
унинг ҳам
уддасидан чиқа
олаётганлари
йўқ.
Кўраяпмизки,
уларнинг
жонлари
давомли
кетиб
турибди.
Булар сотқинлардан
ҳам қўрқинчли
ҳолга келиб қолдими,
деб қўрқаман.
Чунки булар
фақат қорин
тўйдириш
учун ҳамма
балога
тайёрга
ўхшайди.
Булар нон топа
олмаганидан ҳатто
боласини,
ўзини сотиш,
дейсизми,
ўлдиришми ва ҳ.к.-га
тайёрга
ўхшаяпти
менга.
Биласизми,
бугун дунёда
ўзларини
сотаётган
аёллар сони
жиҳатидан
Ўзбекистон
биринчи
ўринга чиқиб
олди.
“Хайрият,
Ўзбекистон
биринчи
номерда
турадиган
руйҳат ҳам
бор экан”. Сиз
мени
кечиринг, буёқни
жуда қорайтиб
юборибсиз,
деманг. Ўзбекистоннинг
бугунги аҳволига
чин ҳақиқат
кўзи билан қарасангиз,
манзара
айнан мен
ёзаётгандайдир.
Кўриб
турибсизки,
бу икки гуруҳнинг
ҳеч бирида
манфаатларга
суянган
партиявий
принсип,
интизом йўқ
ва бўла
олмайди.
Чунки
биринчидан,
бизда мулкчилик
вужудга келмади.
Иккинчидан,
халқ оммаси
ёпиқ
ривожланмаган
ҳолда қолиб
турибди.
Шунинг учун,
афсуски,
мамлакатимизда
ҳозирча
турли хил
манфаатдорлар
йўқдир. Тўғриси
шундай
манфаатлар
майдонга чиқишига
йўл
берилмади. Ҳозир
партия
туздик,
деганлардан
бир сўранг
ахир, улар
кимнинг
манфаатини қўллайдилар
ва уларни қандай,
қайси йўллар
билан қўллайдилар,
экан???
Кимнинг
партияси ва
кимнинг
манфаати
учун
курашишини
билмайдиган
сиёсий гуруҳ ҳам
бўладими? Ҳа,
тўғри,
уларнинг ҳаммаси
“халқимиз
зулмдан
эзилди.
Каримов ҳукумати,
диктатор ҳукумат,
ундан қутилишимиз
керак” каби
жумлаларни
тўқишлари,
дейишлари
мумкин,
албатта.
Ўзларини
Бирликчи,
Эркчи, Деҳқонлар
партияси
(Каримов
“партияларини”
санаб ҳам
ўтиришга ҳожат
йўқ.), деб ҳисоблайдиганларнинг
ҳаммаси
шундай ёки
шунга ўхшаш
сўзлар,
дейдилар.
Затон шундай ҳам
деяптилар. Ҳа,
тўғриси ҳам
шундай, яъни
Каримов ҳукумати
мустабид ҳокимиятдир.
У ҳукумат фуқарога
фақат зулм қилаяпти.
Буни ҳамма
билади ва ҳаммамиз
биламиз.
Афсус, бу
сўзлар
биринчидан, ҳали
партиявийлик
эмас, бундай фикрлар
билан партия
тузишга
уриниш ё ёлғончилик,
яъни бунинг
тагида
(партия
туздик, партиямиз
бор, дейишда)
бошқа бир гап
бор ёки савод
чиқмаганлик,
яъни ҳеч
нарсани
тушунмасликдир.
Бошқа
тарафдан,
агар улар фақат
мазлумларнинг,
мустабид ҳукуматнинг зулмидан
қутулиш
манфаатларини
қўллаётган,
уларни
очликдан қуткаришни
кўзлаётган ва шу
манфаатлар
учун
курашаётган
бўлсалар,
демак у “партиялар”
битта, ягона
манфаат учун
курашаётган
эканлар. Улар
ягона
манфаат
тарафдорлари
эканлар. У ҳолда
бунча “гўзал” партия
номларининг
нима кераги
бор??? Шундай
экан, яъни
манфаат ҳозирча
ягона экан,
бир ягона манфаат
учун барча
норозиларни
бирлаштирган
бир исмли
битта мустаҳкам
марказга эга
бўлган
ташкилот
билан зулмга қарши
кураш олиб
бориш
самарали
эмасми, ахир???
Агар шундай
мазлумларнинг
ягона
манфаати учун
курашадиган
ягона
ташкилот
тузиладиган
бўлганда ҳам,
у ташкилот ҳали
партия бўла
олмайди.
Чунки у
ташкилотга
келадиганлар,
унга аъзо
бўлишга рози
бўладиганлар
1989-1991
йиллардаги
каби, фақат ҳукуматнинг
зулмидан безганлар
бўладилар.
Уларнинг ҳозирги,
шу ондаги
манфаатлари
бир хил бўлиб,
оқибат
манфаатлари
сўзсиз хилма
хил бўладилар.
Улар фақат
зулмга қарши
бирикадилар.
ва
ташкилотчилар
соф ва тоза
виждонли, ҳақиқатан
ватанпарварлар
бўлсагина ҳақиқий
курашчан
кучга айланади.
Бу эса, биз
истаймизми
ё йўқ, партия
эмас, балки
халқ ҳаракати,
бугун
мустабид
режимга қарши
бўлган
норози халқ ҳаракати
бўлади.
Улар, зулм
тугаб, мамлакатда
сиёсий ва иқтисодий
аҳвол
дурустлашиши
билан
ўзларининг махсус
манфаатларига
қараб табиий
равишда
бўлиниб
кетадилар. Ана у вақт
балки
мамлакатда
хусусий
мулкчилик
пайдо бўлиб,
юқорида истеҳзо
билан
санаган
мулкдор лар,
яъни турли манфаатда
бўлган
кишилар гуруҳлари
чиқиб қолар. Ана у
замон турли
хил номдаги
партиялар
тузиш мумкин
бўлар.
Шундай ҳам
бўлади. Чунки
бошқача
бўлолмайди,
ахир. Мана
шунақа
гаплар,
Абдураҳимбой.
Билмадим,
буларни сиз
далил, деб қабул
қиласизми, йўқми?
Аммо на чора,
сасиқ,
деб
бурунимизни
кесмаймиз,
шекилли. Аҳволимиз
шу. Ана
шундан келиб,
чиқиб бизда
бугун
зулмкорларга,
зулмкор
режимга қарши
фақат халқ ҳаракати
бўлиши керак,
деб ҳисобламоқдаман.
Шундай
бўлганда
сафлар
кенгроқ
бўлади ва қаршилик
ҳам балки мақсад
даражасига
кўтарилади.
Ёзилганлардан
кўраяпсизки,
асосий масалаларда
лидер
бўлмишларга
эътироз
билдирилмоқда.
Улар ёмон
ишлаган
бўлсалар, бошқалар,
масалан сиз ҳурматли
Алибой ака,
нега
ташаббусни қўлга
олмадингиз,
дейишингиз ҳам
мумкин. Балки
шундай савол,
бир қарашда
асосли ҳамдир.
Аммо инсон
мукаммал
эмас, у ҳамиша
хато
камчиликлар
орасида
ўралашиб юради.
Уларнинг
биттаси
менман. Балки бу
менинг
камчилигимдир.
Шун дай бир
ишни қилмагандирман
ёки қила
олмагандирман.
Ўзимча қила
олмадим, деб
ўйлайман, қила
олмасдим ҳам.
Чунки
биласизми,
Абдураҳим,
ундай қилиш,
яъни
ташаббусни қўлга
олиш деярли
имконсиз эди.
Чунки
икки “Раис”
мамлакатдан
биздан олдин
чиқишгандилар.
Энди биз
бирор иш қилиш
учун
кимлардандир
ёрдам
сўрашимиз керак
эди. Қаерга
борсак, биз кимга
бош урсак, унга
“Раис”ларнинг
ёмон
ишлаётгани,
улар нафс овораси
бўлиб қолишганларини
тушунтириш
лозим
бўларди. О-ҳу,
бу қандай қийин
иш эди.
Бундай
гапларни қилиш
сизга фойда
ўрнига зарар
келтириш эҳтимоли
кўп эди. Қисқаси
қўлимиз
калта эди,
дўстлар.
Ундан ташқари
айганимдек,
андиша, умид,
яъни
“раисларнинг”
бири бўлмаса,
бошқаси
дурустроқ
ишлар,
ўзларидан
бошқаларни ҳам
ўйлар, биз
ахир Ватан,
унинг чин
озодлиги, деб
иссиқ
еримизни
совутдик-ку,
деган
алдовчи
умидлар ҳам
вақтнинг
жуда кўпини
еб юборди. Оқибат
бугунга
келиб етдик.1995
йили янги иш
бошласа
бўладиган
кичкина бир
ёруғлик
пайдо
бўлганди.
Афсус ўша
андиша, умид
бизни йўлдан
урди ва
деярли ўрнини
тўлдириб
бўлмас
шаклда вақт
йўқотилди. Бу
ерда у
масалалар ҳақида
ва
“раис”ларнинг
кимлиги ҳақида
ёзаман, десам
гап кўп.
Уларни бу
ерга сиғдиришнинг
ҳам имкони йўқ.
Абдуруҳим
сиз,
хатингизда, «... диний
экстремизм
кайфиятидаги
мухолифат
орасида иш
олиб бориш
масаласини
кўтарган
эдим. (Уларни
ўз сафимизга
тортиш
маъносида)”, дейсиз.
Афсуски, мен ҳам
“экстремизм”
атамаси ҳақиқатан
уйдурмадир,
деювчиларданман.
Ўзбекистонни
қўйинг, бутун
дунёда ислом
экстремизми
йўқ. Бу атама ҳақиқатан
ҳам ислом
душманлари
томонидан тўқилган
атамадир.
Бироқ бу
сафар, бу
ерда диний
масалаларга
тил тегизишни
истамадим.
Чунки бу
масала ҳар
тарафлама
нозик ва
мураккаб
масала. У ҳақда
фикр
билдириш ва баъзи
нарсаларни
асослаш учун анча
узун ёзиш
керак. Ёзиш ва
ёзилганларни
тушуниш учун
дин
билимидан
дурустгина
хабардор
бўлиш ҳам
жуда аҳамиятли.
Фақат мен, яна
шуни ҳам
таъкидламоқчиманки,
Ўзбекистонда
1992 йил
февралдаги
студентлар “Ғалаёни”ни
ҳам қўшиб,
барча
”террорситик”,
дейдиларми,
“экстремистик”,
дейдиларми
деяверишсинларда,
бироқ
уларнинг
барчаси
Ўзбекистоннинг,
ўзбекларнинг
“жона жон” ҳукуматининг
қўлбола
ижодидир.
Мен, дунёни
ўз кўзи билан
кўрган, кўп
нарсаларнмнг,
воқеаларнинг
аниқ
сабабларини
билган киши
сифатида,
сизга ва
сизларга
ишонч билан
айтаманки,
Ўзбекистонда
содир қилинган
у ҳаракатларни
ташкил қиладиган,
қила
оладиган
бирорта гуруҳ,
Ватан ичида ҳам,
унинг ташқарисида
ҳам
(Ўзбекистоннинг,
ўзбекларнинг
“жонажон” ҳукуматидан
бошқа) йўқ ва
бўлган ҳам
эмас, бўлол
майди ҳам ва
бўлмайди ҳам.
Ҳа тўғри,
афсуслар
бўлсинким,
бизда
кишилар ўзларини
диндор ва
динсизларга ҳам
бўлишади. Ана
шундан
бизда “диний
мухолифат”
ибораси ҳам
ишлатилади.
Яна гап
кўпаяптида. Қизиқ,
ким диндор ва
ким динсиз?
Масалан сиз,
маколангизни,
“мен ўзимни
алҳамдуллоҳ
мўмин-мусулмон”,
деб ҳисоблайман
сўзлари
билан
бошлайсиз.
Демак, сиз
кимсиз,
диндорми ёки
динсиз? Аллоҳга
шукр, сиз
динли сиз,
яъни
форсийда
диндорсиз. Тўғри,
бизда
“диндор” сўзи
тақвадор
маъносида қўлланиладиган
бўлиб қолган.
Кўраяпсизми,
бу ерга
кирсак
масала
ошиб-тошиб
ётибди. Мана
шулардан
келиб, чиқиб
биз бунда
ўзимизни у -
бу
хусусиятларимизга,
урф
одатларимизга
қарам
бўлавермас
лигимиз жуда
зарурдир. Биз,
миллати,
маданияти,
дини бир
ягона кишилармиз.
Буни англаб
етиш
жуда-жуда муҳим.
“Бўлинганни
бўри ер”, деб
бекорга айтилмаган.
Абдураҳим,
сизнинг
фикрингизни
мана бу
маънода, ҳамма
ҳаракатларни
бирлаштириш,
муштлар бир
бўлиши
маъносида қўллаш
ва ўзларини
“диний
мухолифат” ҳисоблаганлар
билан ҳам
бирга
ишлашни
ташкил этиш
маъносида қўллаш
керакка
ўхшайди.
Менимча
шундай қилиш
жуда тўғри
бўларди.
Абдураҳим,
сизни
зериктирб қўйдим,
шекилли.
Ундай бўлса,
ёзишни ҳозирча
шу ерда
тўхтаман.
Омон бўлинг,
ишлаб чарчаманг.
Иншооллоҳ
яхши кунлар ҳам
бордир.
Ноумид,
шайтон. Ҳамма
дўстларга мендан
салом ва
дуолар айтиб қўйинг.
Кейинги
хатгача хайр.
Сўзларим
ва фикрларим
ичида
сизнинг нафсингизга
тегадиган
бирор нарса
ўтиб кетган
бўлса,
билмасдан
бўлган, деб ҳисоблайсиз.
Ундай сўзлар
учун
олдиндан узр
сўрайман.
Сизга
салом ва ҳурматлар
билан Алибой.”
Бундай жавоб
мактуби
ёзилишига сабаб
бўлган А.
Мамановнинг
мактуби,
китоб ёзилиши
вақтида
топилмай, йўқолиб
кетган бўиб
чиқди.
16.2
05.02.05 – шанба куни
А. Мамановга
ёзиллган
мактуб.
Бу
макктуб эса,
А.
Мамановнинг
2005 йилнинг бошида
ёзган ва бу
китобда § 16-да
билан
белгиланган
хатига жавоб
шаклида
ёзилгандир
Ассалому
алайкум қадрли
ва қимматли
дўстим!
Сиздан хабар
олганимдан чексиз
хурсандман.
Кўпдан буён
сиз хабарсиз
бўлганингиздан
жуда
ташвишда
эдим. Тўғрисини
айтганда
сизга
хат ёзишдан ҳам
қўрқардим.
Менинг хатим ҳам
бирор
шўмликка
сабаб бўлиши
мумкин, деган
андишада
бўлиб
тургандим. Ҳозир
“Катта хат”
аталмишни
топа олмадим.
Балки чиқиб қолар.
Аммо ҳозир
менинг
архивда бор
бўлган
хатларни сиз
азизларга
жўнатаяпман
(Бу китобда §§ 16.1 – 16.2)
. Омон
бўлинглар.
Абдураҳим
(Маманов) ва
бошқа қодрдонларга
мендан қизгин
салом ва
дуолар
айтасиз.
Оллоҳу таоло
бизга тез
кунларда
учрашув
насиб айласин.
Соғинтириб
қўймай
тез-тез ёзиб
туринг. Сизга ҳурмат
ва дуолар
билан Алибой.
1.
Ассалому алайкум
Абдураҳим! Қандайсиз,
яхшигина
юрибсизми, уй
ичи, болалар,
дўсти-оғайнилар
барчаси
бардаммилар? Ҳаммаларига
мендан қизғин
салом ва
дуолар айтиб қўярсиз,
деб умидда қоламан.
Навбатдаги
хатингизни
иккимизга ҳам
қимматли
дўстимиз
менга
етказди. Бу хайрли,
савоб иш учун
унга катта миннадорлигимни
билдираман.
Оллоҳ унинг
истакларини
берсин. Оллоҳга
шукр, биз ҳам қимирлаб
турибмиз.
Шукр, болалар
ва яқинларимиз
қам яхшилар.
Улардан ҳам
сиз
азизларга
кўпдан-кўп
саломлар бор.
Абдураҳим
сиз,
хатингизда
бир қатор
мавзуларга
тил
теккизгансизки,
қайси
биридан
бошлашимни ҳам
билмайман.
Масалан, сиз
адашингиз
нинг варақасида
ва менинг ўта
камбағал
интернет саҳифамда
босилган мақолаларингизни
ҳеч ким ўқимаганлиги
ҳақида
бирмунча
ачингандай
бўласиз. Ҳа,
Абдураҳим, уларни
ҳеч Ким ўқигани
йўқ. Ҳатто
раисингиз
-адашингизнинг
ўзи ҳам
уларни
дурустроқ ўқиб
чиққанлигига
мен
ишонмайман.
Ана шундан
хулоса қилаверасиз.
Ана шу ҳолнинг
ўзи ҳам Ҳаракатнинг
қандай аҳволдалигини,
унинг
таркибида
кимлар борл ги
ни
кўрсатмайдими?
Ҳа,
кўрсатади.
Ана шу
бизнинг баҳомиз
ва иш
фаолиятимизнинг
кўрсаткичи.
Ана шу
А.Пўлатовнинг
ўн йиллик
фаолияти ни
баҳолайдиган
кўрсаткичдир.
Бу ерда яна
кўп гаплар
сўзлаш
мумкин. Бироқ
улар
фойдасиз. Шу
айтилган
икки-уч жумла
ҳам масала
нимадали
гини кўрсатиб
турибди.
Абдураҳим,
сизнинг
иккинчи мулоҳазангиз
эса,
Ўзбекистонда
партиялар
тузиш
масаласи ҳақидаги
менинг
фикрларимга қаратилиб,
мен ёзган
икки хатда
бир масалага
турли хил қарашлар
учратасиз.
Яъни уларда
икки хил нуктаи
назар
кўрасиз.
Менимча эса,
ундай эмас.
Чунки
биринчи-”Катта
хатда...” масалага
умумий ҳолда қаралган
бўлиб, у ерда
келажак ҳам
кўзда
тутилган.
Ундан ташқари,
асослар қандай
бўлишидан қатъи
назар, ”Эрк”,
“Дехконлар...”,
каримовнинг
партиялари
яхшими
ёмонми ишлаб
турибдилар. Уларни
мен таркатиб
юборишни
кўзда
тутмаганман,
ахир. Сизга
ёзилган хат
эса, фақат
сизнинг
конкрет
саволингизга
жавоб шаклида
бўлганди.
Яъни бугун
Ўзбекистонда
партия
тузишнинг
маъно
сизлигини
асослашга қаратилган
жавоб эди. У
икки хатдаги
фикрлар
бир-бирини
рад қилиш
маъносида
эмас, улар
замонларда
айтилган
фикр лардир.
Мен такрор
айтаман,
Ўзбекистонда
якка ҳокимият
режими
ўзгармас
экан,
партиялар ҳақида,
партиялар
тузиш ҳақида
гап юритиш
маъносиздир.
СССРнинг
Горбачевгача
бўлган
даврида
КПСС-дан бошқа
партия ҳақида
ўйлаш, хаёл қилиш
ҳам мумкин
эмас эди-ку,
ахир. Ҳатто
Горбачев
давридаги
СССР-да
тузилган партияларнинг
тақдири,
уларнинг қисқа
тарихи билан
оз бўлса-да қизиққан
бирорта
шаввоз борми?
Аммо ўша
даврда майдонга
чиққан ва
нисбатан
юксак сиёсий
савияли халқ ҳаракатлари,
жафҳалари,
фронтлари
бугун нормал
партия ларга
ўсдилар.
Масалан,
Болтик Бўйи
мамалакатлари,
Гуружистон,
Украинани
мисол
кўрсатса бўлади.
Руссияда эса,
советлардан
норозилар
ишни янги
партиялар
тузишдан
бошлагандилар.
Аммо ҳалигача
Руссияда тўлақонли
сиёсий
партиялар
ташкил
бўлмади. Бирорта
партия, ҳатто
советларнинг
КПСС ҳам “...
умумхалқ
манфаатини
ифода қилади.
...”, дейиш мутлақо
сафсата
бўлиб, ундай
дейдиганларни
популизм
касалига
йўлиққанлар,
демак лозим
бўлади.
Бундай
шиорлар, 20-аср
бошидаги Чор
Руссияси ва
дунёдан
миналар билан
ураб олинган
бизнинг
бугунги
Ўзбекистон
шароитида
бўлган
мамлакатларда
кимларнидир
ўзига жалб
этиши мумкин.
Аммо шуни яхши
билиш
керакки,
бугун дунё
21-аср бошида яшаяпти.
Менимча,
бу бир асрлик
замон фарқи у
популистик
шиор
самарасини
йўққа чиқаради.
Сиз
келтирган
фикр ҳақиқатан
А.Пўла товга
тегишли
бўлса,
А.Пўлатов коммунист
эди,
коммунистлигича
қолибди,
демакдир. Сиз
айтасиз,
“А.Пўлатов, .... партиянинг
маълум бир
гуруҳ
манфаатларини
ҳимоя қилиб,
бутун
жамиятни бошқаришга
даъво қилишини
мантиқсиз,
деб билади. ...”
Бундай тасдиқни
сўзлаган
кишининг
тани-жони соғлам,
деб бўлмайди.
Пўлатов 6-7
йилдан буён АҚШ-да
яшаяпти. Ҳеч
бўлмаса,
Америкада
партиялар қандай
майдонга
келишини ва
улар қандай
фаолият
кўрсатишларини
ҳам
ўрганмади
ёки ўргана
олмади, бу
“одамзоти”.
Абдураҳим,
сиз тўғри
таъкидлайсиз,
ҳа, ”... ҳеч бир
сиёсий
партия, ҳатто
ҳаракат ҳам
бутун
жамиятнинг
манфаатларини
ифода қила
олмайди. ...” Ҳаракат,
Жафҳа, Фронт
каби сиёсий ҳаракатлар,
мавжуд
нодемократик
режимдан
(диктатура, қироллик
кўринишидаги
диктатура ва
шу кабилардан
) аҳолининг
норози (жабр
кўрган) қисмини
қисқа
тарихий
муддатда
бирлашиб, у
режимга қарши
ҳаракат қилишларини
ташкил
этадилар,
холос. Илк мақсад
амалга ошган
замон ундай
бирикма дарҳол
ўзларининг қисқа
манфаатлари
атрофида
гуруҳлашадилар.
Бу табиий ва
бир ҳаётий ҳақиқатдир.
Бошқача
бўлолмайди.
Бунинг
мисоли,
Полшадаги “Солидарность”
ҳаракатидир.
Аммо тарих
учун, бош мақсад
амалга ошиши
учун
бирлашиб қилинган
ҳаракатнинг
аҳамиятини
тақдирлаш мақсадида
унинг номи ва
унга ҳурмат
сақланиши
керак,
албатта. Мен
ол динги
хатимда айтганим
сингари, ҳатто маслаҳатчи
ташкилот
сифатида у
бирлик бутун
тарихда сақланиб
қолиши ҳам
мумкин. Фақат
А. Пўла товга
ўхшашлар
бўлинишга
сабаб қилиб “қандайдир”
сотқинларни
излайдилар.
Ўзлари ҳам
ишлашлари
кераклигини,
ўзлари ҳам
тузишлари
кераклигини
ўйламайдилар.
Биров тузиб
берган
ташкилотни
йўқотиб қўйиб,
яна бошқаларни
бунда гуноҳкор
ҳисоблайдилар.
Шунинг учун
мен, режимга қаршиларни
(Ўзбекистон
учун мазлум атамасини
қўллагандим)
интизомли,
мустаҳкам
бирор гуруҳга
”қамраш” ҳақида
сўз
юритмадим.
Такрор
айтаман, қисқа
тарихий
муддат ичида
уларни бирга,
иттифоқда ҳаракати
ҳақида сўз
юритилганди.
Халқ
оммасининг,
жумладан
норозиларнинг
(мазлумларнинг)
кўпроқ қисмини
фақат ҳаракат
ўзига жалб қила
олиши
мумкинлиги ҳақида
сўзланганди.
Ва ниҳоят,
диний
мухолифат ҳақида
ҳам анчагина
узун ёзасиз.
Афсуски,
сизнинг бу
ёзганларингизнинг
ҳаммасига қўшилиб
бўлмайди. Ҳеч
бўлмаганда уларга
мен қўшила
олмайман.
Менимча, бу
масалада энг
асосий, бош
проблемани
тўғри аниқлаб
олиш жуда муҳим.
Бунда
Ўзбекис
тондаги ва
дунёдаги
диний муҳитни
жуда яхши
тушуниш
керак. Ҳеч
бўлмаганда
1986-1996 йилларда
Ўзбекистрндаги
диний муҳитни
яхши анализ қилиб,
ундан сўнг
балки баъзи
бир
хулосалар қилса
бўлар.
Сиз
яхши биласиз,
яқиндагина,
масалан, 1986-1991
йилларда
Ўзбекистонда,
ҳатто бутун
Ўрта осиёда
ислом
динининг аҳволи
қандай эди?
“Мустақил”лигимизнинг
биринчи беш
йиллиги (1991-1996)
даврида
Ўзбекистонда
исломнинг аҳволи
қандай бўлди?
Бугунчи, яъни
сиз менга
“диний
мухолифат” ҳақида
фикр ёзган
тарихингизда
Ўзбекистонда
исломнинг аҳволи
қандай? Агар
биз, ҳеч
бўлмаганда
мана шу қўйилган
уч саволга
яхши, қониқарли
жавоб
топсакгина
диний
мухолифат ҳақида
фикр юритсак
бўлади. Бошқа
ҳолда
бизнинг барча
гапларимиз
бўш-бўшига
кетган ҳисобланади.
Ҳеч нарса йўқ
ерда ваҳималар
ҳақида
куйиб-пишган
бўлиб қоламиз.
Яъни йўқ
нарса ҳақида
гапираётган
бўламиз.
Динсиз қасамхўрлардан,
ислом
душманларидан
пул олиб, у
ер-бу ерда
ислом дини
номидан ваҳималар
уюштириб
юрганларнинг
ноғорасига
ўйнаган
бўлиб қоламиз.
Эсланг, 1990-1991
йиллари
“Бирлик”
номидан нималар
қилинмаганди.
Шаҳардаги
бутун электр
ёғочларига
туҳматлардан
иборат
эълонлар
илиб чиқишмаганмидилар?
21-мартда
иштон
киймаганларнинг
оёқлари
кесилади, деб
пачкалаб коғозлар
тарқатилмаганмиди?
Нега биз
бунчалар кам
хотиралик қиламиз.
Мен
сизга, 1986-1991
йилларда
Ўзбекистонда
исломнинг аҳволини
кўрсатадиган
бир мисол
келтирай. Аниқ
йили
хотирамдан
кўтарилди. Ҳар
ҳолда 1989 ёки 1990
йил эди. Биз
бир неча киши
бўлиб
Сулаймон
Муродовнинг
машинасида регистон
тарафдан
Булварга
якинлашиб
келаётган
дик, мен
дўстларга
“Фатиҳа”
сурасини
ўкиб бердим.
Мен ҳам у
сурани ўша
куни ёд
олгандим.
Машинадагилар
ичида мендан
ташқари Холиқна
зар ҳам “Фатиҳа”ни
ёд билар
экан. Ҳатто у, “э, ҳали
ҳам Фатиҳани
билмайсиларми?”,
деб
бизни
койиган бўлди.
Ўша замонлар,
Ўзбекистонда
исломнинг аҳволи
ана шунақа
эди. Кишилар
ўғилларини
суннат қилдиришдан
бошқа
нарсани
билмасдилар.
Уни ҳам
мусулмон
бўлганлари
учун эмас, у
одат урфга
айланиб қолганлигидан
ёки
кишиларга
ароқ бериб мақтаниш
учун қилардилар.
Ҳа, Абдураҳим, ўтган
асрнинг
90-йилларида
Ўзбекистондаги
мусулмон
исмлиларнинг
85-90%-ти
калимаи шаҳодатни
билмасдилар.
Менимча, ҳозир
ҳам жуда авло
эмасдир.
Айтишларича,
Горбачев
даврида бутун
Ўзбекистонда
800-та масжит
ишлай
бошлаган
экан. Бироқ 1998
йилга келиб
эса, уларнинг
сони ўн марта
камайиб
кетибди, яъни
80-тага тушиб қолибди.
Масалан,
совет
замонида
Ўзбекистонда
фақат
христианлар
ва
мусулмонларнинг
диний ташкилоти
бор эди. Ҳозир эса,
бугунги
Ўзбекистонда,
Абдураҳим
сизнинг
жаножон
юртингизда
эса, 150-та рўйхатдан
ўтган, яъни
расмий диний
идора бор. Сиз
бу фактни
биласизми?
Сиз, ”диний
мухолифат”,
деганда фақат
ислом динини
кўзда
тутасиз, ҳар ҳолда.
Вахоланки,
мамла
катингиз
аллақачон
кўп динли
мамлакатга
айланиб
бўлган. Билмадим,
каримовчилар
бу қадар кўп
дин
исмларини қаердан
топди
эканлар?
Абдураҳим,
сизга ҳам
яхши
маълумки, ҳали
1995 йилларда ҳам
Каримов
ислом дини ва
ундан “келиши
мумкин
бўлган
хавфлар” ҳақида
лом-лим
демасди. У вақтлар баъзан
Тожикистондаги
Туражонзодага
тормашиб қўярди.
Нима учун,
нега?
Тўражонзода
эса, ҳозирлар
Тожикистонга
келиб яшаб,
ишлаб
турибди. Аммо 1996
йилга келиб, ҳатто
тўсатдан
деса бўлади,
Каримовда
дин, яъни
ислом дини
жазаваси
тутиб қолди. Яна
нима учун? Нега? Каримов дин
билан (ислом дини
билан)
курашни 1996
йилда
бошладими? Менимча,
у ҳақиқатан
коммунист
эди. Диндан қўрқиш унинг
генида бўлса
керак. У доим
динга қарши
курашган
бир
махлуқдир.
Сизга бир
янгилик ҳам айтай,
Каримов
Ўзбекистон КП
биринчи секре тари
вазифасига
тайинланар
экан, у
Ўзбекистонда
исломни дин
сифатида ва
туркий уруғларни (энг
аввал
ўзбекларни,
албатта)
миллат шаклида
батамом
тугатиш
масъулиятини
олган эди.
Дин Оллоҳники,
уни Ўзи-Эгаси
қўришни
ваъда берган.
Бироқ
ўзбекларни
тугатишда у ҳозирча
давом этиб
турибди ва
ишларининг кетиши
ҳам ёмонмас.
Ана
энди Абдураҳим,
сизнинг дин
ва диний
мухолифат ҳақида
фикрларингизга
бевосита қайтсак,
сиз,
“Мен диний
мухолифат,
деганда
диндор
кишилар эмас,
балки
келгусида исломий,
яъни теократик
давлат қуриш
ниятида
бўлган
кишиларни ва
шундай дастурга
эга бўлган
ташкилотларни
назарда
тутаман.
Афсуски,
бундай
кишилар,
бундай ташкилотлар
йўқ, деб
айтишнинг
иложи йўқ,
чунки улар
бор. ...” – дейсиз. Аммо ҳаётингизда
бирорта
экстримист
кўрмаганингиз
каби,
”теократик
давлат куриш
ниятидаги ....”ларни
ҳам
кўрганингиз
йўқ-ку, ахир.
Улар қаерда
ва кимлар?
Ташкилот,
ташкилотларчи,
булари қаерда?
Ё мен,
адашаяпманми,
улардан
Ўзбекистонда
бирортаси
борми?
Борди-ю сиз
атаётган
кишилар,
ташкилотлар қаерлардадир,
оламнмнг қайсидир
бурчагида, Ғарб
тасдиқлаётгани
сингари
дунёнинг қайсидир
тоғларида, ғор
ларида
мавжуд бўлиб
(мен бунга ҳам
ишонмайман),
улардан
бирортаси
Ўзбекистонда
мавжуд
бўлмаса, биз
ундай
кишилар ва тошкилотларнинг
биздаги
фаолияти,
уларнинг диний
мухолифатлиги
ҳақида қандай
гапирамиз?
Абдураҳим,
сиз, мен
сизнинг
хатингиздан
юқорида
келтирган
кўчирмадаги
фикрни давом
этказасиз
ва “...
Негаки,
исломий давлат
тарафдори
бўлиш-жамият
таракиёти қонунларидан
хабарсизлик,
демакдир.
Модомики,
улар жамият
тарақиёт қонунларидан
бехабар
эканлар, уни
ўзгартириш
йўлларинин ҳам
билмайдилар,
аниқроғи
буни фақатгина
ўзларича, ўз
мақсадларига
мувофиқ
тарздагина
тушунадилар. Бинобарин,
диний
мухолифат
ичида
экстримистик
йўлга тойиб
кетиш хавфи ҳамиша
бор ва бу
хавфдан асло
кўз юмиш
мумкин эмас”
дейсиз. У-ҳу,
фикрингизнинг
ости
чизилган қисми
жуда қизиқ.
Бундай ҳукмни
менимча, ислом
динининг
ашаддий
душманлари ҳам
айта олмаган
бўларди.
Биринчидан,
биз “диний
мухолифат”
иборасини қўллаётган
бўлсакда,
Ўзбекистонда
ундай
мухолифатнинг
ўзи йўқ. Иккинчидан,
нима учун
диний
мухолифатда “...
тойиб кетиш
хавфи ҳамиша
бор ...”-да,
ундай хавф ”демократик
мухолифат”да йўқ.
Бундай
хулосани қандай
асосларга
кўра келтира
оламиз? Сиз нима
демоқчисиз,
нима
”Экстримизм
ёки радикализм”-
бу фақат
диннинг
сифатларими?
Менимча йўқ.
Менимча у
сифатлар
инсон
сифатидир.
Уларни фақат
динга тиқиштирсак
биз ҳақли
бўла
олмаймиз. Фақат
Исломни эмас,
балки барча
динларнинг
Асосий
китобларини
озгина
ўргансак, у
манбаларда
фақат
яхшилик, яхши
ахлоқ,
кишиларнинг
бир-бирига
дўстлиги тарғиб
қилиниши
гувоҳи
бўламиз. Агар
сиз, дунё ва
Каримов
матбуотида
“ислом
терроистлари”
атамасига яхшироқ
қарасангиз, у
диннинг эмас,
айнан айрим
кишилар
сифатини
кўрсатади.
Аммо жуда
яхши биламанки,
оламдаги
Ислом душманлари
ва Каримов,
каримовчилар
Ислом динини
”экстримистлар”
дини дейиш ни
жуда-жуда
истайдилар.
Бироқ ундай
дея
олмайдилар.
Чунки
Исломнинг
асоси
Куръони
карим
дунёдаги энг,
энг ва энг адолатли
ягона
китобдир.
Масаланинг бошқа
тарафига қарасак
ва дунёни
яхши
ўргансак,
диний
экстримизм,
радикализм
исломда эмас,
аксинча бошқа
динлар да
(христианизм,
идуизм,
сионизм ва
бошқалар)
мавжуд ва
улар
китобларига
амал қилишмай
дин шаклида ҳисобсиз
ваҳшийликлар
қилганлик
ларини ва
уларни давом
этираётганини
кўрамиз.
Уларнинг ҳисобсиз
пул ва
мол-мулк
сарфлаб,
миссионерлик
қилаётанлари,
очларни, ўйин
қароқ
ёшларни
сотиб
олаётганликлари
бугун ҳеч
кимга сир
эмас. Шунинг
учун бугун
Ўзбекистонда
битта ҳам
мухолифат
партия ёки
ташкилот
расмийлашмади,
аммо 150 дона
диний гуруҳлар
расмийлашди.
Бироқ бизни “... диний
мухолифат (ислом
дини кўзда
тутилаяпти
албатта) ичида
экстримистик
йўлга тойиб
кетиш хавфи ҳамиша
...” таҳликага
соладию, аммо
у 150 дона диний
гуруҳдан
келадиган
хавфни кўра
олмаймиз.
Уларнинг
ичида қанақа радикаллар,
экстримистлар
борлиги ҳозирча
ёпиқ турибди.
Келинг,
қўяйлик бу
гапларни,
бизни маҳлиё қилган
демократия
принсипларига
қайтайлик.
Мазкур
принсип,
менимча,
барчага бирдай
эркинлик
берилишини, ҳар
ким ўз
фикрини
эркин ифода
этишини декларатсия
қилади. Бу
декларатсия ҳақиқат
бўлса,
“теократик
давлат
тузамиз”,
дейдиганларга
бизда қандай
эътироз
бўлиши
мумкин???
Тузса, тузаверсин,
бизга нима,
бизнинг озод,
эркин, демократик
жамтиятда
кишилар
кимга
эргашишини
ўзлари
танлайдилар.
Биз эса,
аввалдан, улар
( фақатгина
теократик
давлат
тарафдорлари
эмас) “...
исломий
давлат
тарафдори
бўлиш-жамият
тарақиёти қонунларидан
хабарсизлик,
демакдир”,
деб ҳукм чиқарамиз.
Аммо “демократик
принсип”, эса
уларга ҳам
бизни худди
шундай
айблашга
асос беради.
Йўқ, дўстим, менимча
бундай
кескин
хулосалар қилишга
юмшоқ қилиб
айтганда, ҳеч
кимнинг ҳаққи
йўқ. Улар ҳам
одам ва энг аҳамиятлиси
улар
тентаклар
эмас. Ҳатто
уларнинг
ичида жуда ақллилари
кўп. Мен шуни
таъкидлайманки,
бу масала, яъни диний
масала жуда
мураккаб
масаладир.
Улар тўғрисида
кескин
хулосалар ва
фикрлар
айтиш учун
энг аввал чуқур
диний
билимга ҳам
эга бўлиш
керак, деб
ўйлайман.
Мени кечиринг,
менинг бу
сўзимдан сиз
ислом динини
яхши
билмайсиз,
деган маъно
келиб чиқмайди.
Асло, мен
ундай
фикрдан жуда
узоқман. Аммо
шу факт ҳам
борки, биз
барчамиз,
динимиздан,
ахлоқимиздан,
урфу-одатимиздан
узоқда
тарбия
кўрдик. Унинг
таъсири
бизнинг хусусиятларимизда,
сўзларимизда,
фикру-мулоҳазаларимизда
сўзсиз учраб
туради. Шуни ҳам
айтайки,
менинг бу
сўзларимдан
домла теократик
давлат ёки
исломий
давлат
(аслида
“исломий
давлат”
ибораси
таъриф талаб қилади.)
тарафдори
бўлиб қолибди,
деган хулоса ҳам
чиқмаслиги
керак. Гап,
ўзингиз
айтгандай
масалаларга, ҳар
бир кишига ва
кишилар гуруҳига,
уларнинг
фикрлари, нуқтаи
назарларига
холисроқ қарашдадир.
Адресларни
яхшироқ,
имкони қадар
тўғрироқ аниқлашдадир.
Шулар билан
бирга, мен
муштни бир жойга
уриш
тарафдори
бўлиб қоламан.
Бизга бошқа
йўл ва чора
йўқ. Бу ҳам
факт. Тўғри,
муштни бир қилиш
учун ҳам маҳорат
лозим. Бизда
бундай маҳорат
топилармикин
...? Мен,
<samarkanduz.narod.ru>- га яна
бир китобнинг
рус тилидан
ўзбекчага
ўзим ағдарган
таржимасини
кўйганман. У
китобнинг
исми:
”Худосиз
билан
мунозара”.
Вақтингиз
бўлса уни ҳам
бир ўқиб чиқинг,
зарар қилмайсиз.
У китобни ўқиш
учун <http://www.samarkanduz.narod.ru/hudosiz1.htm>
номли адрес
очилса, у
ерда “Худосиз билан
мунозара”
матни чиқади.
Шу муносабат
билан яна бир
таклиф, ўша саҳифада
“Ислом
тарихидан
парчалар”ни ўқиш
ҳам фойдадан ҳоли
эмас.
Шундай
қилиб, Абдураҳим,
сизнинг
хатингизнинг
яна бир нуқтаси
мени ўзига
жуда жалб қилди.
Сиз, ”... Сизнинг
зулмкорлардан
ғазабланаётганингиз,
ҳатто
нафратланаётганингиз
кўриниб турибди.
... Бизнинг қалбимизда
нафрат эмас,
муҳаббат
бўлмоғи
лозим. ...
Аммо бизни
нафрат эмас,
меҳр ва муҳаббат
қутқаришини
англамоғимиз
лозим”,
дейсиз. Бу тўғри
фикр. Бироқ
эътироз
шундаки, сиз
менинг
хатимдаги руҳни
ва менинг нуқтаи
назарларимни
жуда яхши
тушуниб
етмаган
кўринасиз.
Агар бирор
марта <samarkanduz.narod.ru>-га
кирган
бўлсангиз-да,
у ердаги
“Ният ва мақсадимиз
билан
танишинг”,
бўлимига бир қарасангиз
эди, балки
мени
нафратланишда
“айбламаган”
бўлармидингиз.
Мен у ерда
ният ва мақсадимни
билдириб, “Ва ниҳоят,
биз ғийбат,
ёвузлик ва жоҳилликдан
ҳолимиз!
Атроф-чеврамиздан
нодўстни
эмас, дўстни
излашни истаймиз”,
деган
жумларни ҳам
ёзганман.
Демак, мен
атрофимга
нафрат билан
эмас, дўстлик
кўзи билан қарашни
ният ва мақсад
қилдим. Бироқ,
у ёки бу
масала ҳақида
гап кетганда,
уларга
тегишли
бўлган нарсаларни,
кишиларни, ҳодисаларни
ўз номлари ва
ўз сифатлари билан
аташ ҳам
зарурдир. Акс
ҳолда
сўзланган
сўздан,
айтилган
фикрдан кутилган
самара чиқмай
қолади.
Абдураҳим,
сизнинг
хатингизда
яна бир қатор
фикрлар бор. Айниқса, Иловада
анчагина
гаплар
мавжуд. Мени
кечиринг,
уларга бошқа
сафар жавоб қиларман, иншооллоҳ. Ҳозирги
жавобнинг
шу ёғи ҳам
анча чўзилиб
кетди. Шундай
қилиб, шу
ерда тўхтаб,
сизга ва
сизнинг
барча яқинларингизга
ва мени
танийдиганларга
сиз орқали
кўпдан-кўп қизғин
ва алангали
саломлар
йўллаб қоламан.
Илмий ва
сиёсий
ишларингизга
омад ва ютуқлар
тилайман.
Омон бўлинг,
омон
бўлинглар!
Мазкур жавоб
хатда билиб
ёки билмай
баъзи кўнгулга
ботадиган
сўзлар,
жумлалар
ўтиб кетган
бўлса
олдиндан узр
сўрайман. Ҳурмат
ва дуолар
билан Алибой.
05.02.05 – шанба.
16.2
Дўстларга
ёзилган яна
бир мактуб.
Сиздан хат
олганимдан
чексиз
хурсанд
бўлдим. Негадир
кейинги вақтларда
кам ёзадиган
бўлиб қолдингиз.
Сабаби
нимадир,
дўстим? Иш қилиб,
соғ-саломат
юрибсизми,
болалар,
ёру-дўстлар
бардаммилар? Ҳаммаларига
мендан салом
ва дуолар
айтиб қўясиз.
Хатни тўла
ўзбек кириллида
ёзаяпман.
Иншооллоҳ ўқий
оларсиз.
Абдураҳимнинг
мактубига
келсак, унга қисқача
жавобни қуйида
илова қилмоқдаман.
Тўғрисини
айтсам, бу
мактуб илмий
тарафдан ҳеч
нарсага
арзимайди.
Шахснинг
фикри сифатида
мавжуд
бўлишга ҳақли,
албатта. Илм
хаёлпарастлик
эмас, ахир.
Шундай қилиб,
Абдураҳимга
аталган қисм:
“Математикада
асосий
хулосалар ва
теоремаларни
исбот қилиш бир қатор
исботсиз қабул
қилинадиган
тушунчаларга
суянади.Уларни
оксиома лар
деб аташади.
Аслида ҳамма
фанларда ҳам,
жумладан
тарих ва жамиятшуносликда
ҳам ўша
оксиомалар
бор бўлиб,
улар бошқа
номлар билан
аталади. Агар
биз
оксиомаларни
қабул қилмас
эканмиз,
йўлимизда
учрайдиган
бирорта
теоремани (у
жамиятга
оидми, фанга
оидми ундан қатъий
назар) исбот қила
олмаймиз.
Менимча,
Абдураҳим
сиз, ҳамма
фанда ҳам
кескин
кетма-кетлик
мавжудлигини
тан олмайсиз.
Сиз ҳали ҳам
марксча-ленинча
назариядан
чиқа
олмагансиз,
шекилли.
Сизларча ҳамма
нарса
силарнинг ҳаёлларингдагидек
бўлиши керак.
Шунинг учун ҳам
маркчи-ленинчилар
бутун дунё
тарихини, ўз ҳаёлларига
мослаб қайта ёзишга
бел боғлаган
эдилар. Оқибат
нима бўлди,
буниси ҳақида
гапирма са ҳам
бўлади.
Бу
сўзлардан
кейин яна
бирор
нарсалар ёзиб
ўтиришга ҳожат
йўқ эди-ю,
аммо шундай
бўлса-да, ўз
мактубингиздан
бир-икки
кўчирма
келтиришни ҳам
лозим кўрдим:
1. “...
бутун бир
жамиятни, аниқроғи
мухолифатни
фақатгина
умумий
манфаатларга
эга деб айтиш
қалай бўлар
экан?”
Бу фикр
бутунлай ғализ.
Айнан жамият
умумий
манфаатга
эга бўлади.
Жамият
аъзоларининг
алоҳида
олинган
манфаатлари
шахсий
манфаатлар
бўлади. Ҳеч
ким ва ҳеч қачон
мухолифат фақатгина
умумий
манфаатга
эга, деб
айтмаган бўлса
керак.
Мухолифат,
деб
аталадиган
гуруҳнингг
умумий
манфаати
бўлмаса, у
мухолифат
бўлолмайди.
2.
“Таассуфки,
бирлашган,
яхлит
мухолифат деганда
бутун
мухолифатни
ўз ичига қамраган
Халқ Ҳаракатини
тушуниш нафақат
оддий
мухолифатчилар
ичида, ҳатто
мухолифатнинг
таниқли
намоёндалари
орасида ҳам
анчагина
илдиз отган
кўринади.”
Бу жумла
эса,
аксиомани
тушунмасликдан
келиб чиққандир.
3
“Биринчидан:
Биз шарқликлар
билан ғарб халқларининг
ижтимоий
характери
ўртасида катта
тафовут
борлиги аниқ.
ғарб халқлари
хулқ-атворига
хос бўлган
хусусиятлар: ҳурфикрлилик,
ўз ҳақ-ҳуқуқлари
учун кураш,
мустақиллик
каби ҳислатлар
миллий қадрият
даражасига
кўтарилган
бўлса, бизда,
Шарқ халқларида
миллий қадриятлар
бошқача: оғир-вазминлик,
одоб-андиша,
катталарга, ҳокимиятга
итоаткорлик,
кўпчиликдан
четга чиқмаслик,
ва ҳ.к.лар.”
Бу ерда
сиз
биринчидан,
Каримовга
айланиб қолаяпсиз.
Бошқа
тарафдан
бунгача
келтирган
исботларингизни
ўзингиз
бекорга чиқармоқдасиз.
Партиялар
тузиш ғарбий
хусусият
эмасми, ахир?
4. “Яна
бир муҳим жиҳат
шундаки, юқорида
санаб
ўтилган
мамлакатлар
иқтисодиёти
билан
бизнинг иқтисодимиз
ўртасида ҳам
катта фарқ
бор.”
Бу фикр ҳам
партиялар
масаласида
сиз янглиш
йўлдалингизни
кўрсатаяпти
эмасми?
5. “Ва яна
бир энг муҳим
фарқ шундаки,
худди ўша
мамлакатларга
қиёслаганда
бизда
ишчилар
синфи, айниқса
миллий
ишчилар
синфи деярли
йўқ
даражада. Ваҳоланки,
ижтимоий
ўзгаришларнинг
ҳал қилувчи
кучи ишчилар
синфи
эканлиги
исботга муҳтож
бўлмаган ҳақиқатдир.”
Ана холос, у ҳолда
партия
тузишга бало
борми?
6. “Бизда
миллий истиқлол
ва
демократия
учун кураш ғарбдагига
қараганда беқиёс
оғир ва узоқ
давом этиши
лозимга
ўхшайди.”
Бу ҳам 5-ни
такрорлайди. Яна
бир гап, сиз
матнингизда “синф”
сўзини кўп
ишлатасиз.
Бизда
синфлар, яъни
ижтимоий
синфлар йўқ,
ахир.
Соғ
бўлинг,
ижодингизга
Оллоҳу таоло
барака
берсин. Оллоҳу таоло
бизга
учрашув
насиб
айласин,
омин. Сизга ҳурмат
ва эҳтиром
билан
Алибой.”